Συνέντευξη στην Ευφροσύνη Κίτσιου
Δραστήριος, πολυπράγμων, αγωνιστής, άνθρωπος της προσφοράς. Αυτές οι λέξεις χαρακτηρίζουν απόλυτα τον Παναγιώτη Μαρκοστάμο, τον οργανωτικό γραμματέα της Εθνικής Ομοσπονδίας Τυφλών. Ο Παναγιώτης Μαρκοστάμος έχει αναπηρία όρασης, κάτι που ωστόσο δεν τον εμπόδισε να θέτει στόχους και να τους πετυχαίνει, όπως και να προσφέρει τόσο στους συνανθρώπους μας με αναπηρία όσο και στην κοινωνία. Η πορεία του διδάσκει και ενδυναμώνει, ενώ η πλούσια δράση του περιλαμβάνει πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Είναι πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ και παραθέτει διαλέξεις σε σεμινάρια για θέματα που αφορούν στην Ειδική Εκπαίδευση. Από το 2008 έως σήμερα εργάζεται στην ΕΣΑμεΑ έχοντας στελεχώσει την υπηρεσία «Διεκδικούμε Μαζί» που είναι υπηρεσία παροχής νομικών πληροφοριών και διεκδίκησης των δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία, ενώ είναι και αντιπρόεδρος του Περιφερειακού Σωματείου ατόμων με αναπηρία στην Φθιώτιδα. Επιπλέον, ασχολείται με τα κοινά και είναι εκλεγμένος δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του Ν.Π.Δ.Δ. για την κοινωνική προστασία και αλληλεγγύη του Δήμου Λοκρών. Στο παρελθόν είχε ασχοληθεί ενεργά με τον αθλητισμό, ενώ ασχολείται επαγγελματικά και με τη μουσική και το παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι.
Ο Παναγιώτης Μαρκοστάμος με αφορμή την 3η Δεκεμβρίου, την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία μιλά στην Ευφροσύνη Κίτσιου και στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» μέσα από την προσωπική του ιστορία για το θέμα της τυφλότητας και την αναπηρία, τα προβλήματα, τον ρατσισμό, τις διεκδικήσεις και τις ελπίδες για το μέλλον των ανθρώπων με αναπηρία στη χώρα μας, που παλεύουν για ισότιμη συμμετοχή και ίσες ευκαιρίες.
Απάντηση: Θεωρητικά είναι παρά πολύ εύκολο όταν ένας τυφλός που έχει εκπαιδευτεί στις τεχνικές κινητικότητας προσανατολισμού, να μπορέσει να κινηθεί και να πάει προς όποια κατεύθυνση θέλει. Πρακτικά, όμως πολλές φορές είναι δύσκολο έως και αδύνατο γιατί όταν βγαίνει έξω από το σπίτι, έχει να ξεπεράσει και να αντιμετωπίσει παρά πολλά εμπόδια στα πεζοδρόμια, αφού δυστυχώς είναι συνήθως κατειλημμένα από οχήματα και οι οδηγοί όδευσης τυφλών είναι κατειλημμένοι από εμπορεύματα ή τραπεζοκαθίσματα από παρακείμενα καταστήματα, γεγονός που δυσκολεύει παρά πολύ τις καθημερινές μας μετακινήσεις. Στο κομμάτι που αφορά στην προσβασιμότητα δυστυχώς στα πιο πολλά μουσεία δεν έχουν διαμορφωθεί εκθέσεις οι οποίες να είναι εκτός των προθηκών για να μπορούν να είναι προσβάσιμες από τους τυφλούς, να μπορούν δηλαδή να αγγίζουν τα εκθέματα. Εμείς αυτό που διεκδικούμε και σαν αναπηρικό κίνημα είναι η πρόσβαση παντού, σε όλο το κομμάτι που λέγεται ανθρώπινη διαβίωση. Ενώ υπάρχουν οι νομοί που διασφαλίζουν την προσβασιμότητα, δυστυχώς η νοοτροπία πολλές φορές των ανθρώπων είναι αυτή που βάζει τα εμπόδια. Η πολιτεία έχει νομοθετήσει και έχουν ενσωματωθεί στο Εθνικό μας Δίκαιο όλες εκείνες οι οδηγίες της Ε.Ε. για τις καλές πρακτικές που αφορούν στον καθολικό σχεδιασμό για όλους, όμως αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι πρώτον δεν υπάρχει εκπαίδευση και δεύτερον ευαισθητοποίηση από τους συνανθρώπους μας για να μην παρκάρουν για παράδειγμα πάνω στα πεζοδρόμια ή πάνω στις ράμπες διέλευσης των αναπηρικών αμαξιδίων ή στις θέσεις στάθμευσης ΑμεΑ. Δυστυχώς, έχουμε μάθει να λειτουργούμε όλοι όπως μας βολεύει. Αν μπορούσαμε να λειτουργήσουμε σεβόμενοι τους κανόνες που υπάρχουν μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία, τότε τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα για όλους μας.
Ερώτηση: Τι δυσκολίες συναντά ένα παιδί που γεννιέται ή χάνει την όρασή του σε μικρή ηλικία; Εσύ προσωπικά ποιες δυσκολίες αντιμετώπισες ως ένα παιδί με αναπηρία όρασης; Τι θα έλεγες ότι έχει αλλάξει από τότε μέχρι σήμερα;
Απάντηση: Όταν σε ηλικία τεσσάρων ετών έχασα την όραση μου και έπρεπε στα εφτά να πάω στο σχολειό, δυστυχώς τότε το 1989 στην Κυρτώνη Φθιώτιδας από εκεί που κατάγομαι, δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις για ένα τυφλό παιδί να μπορέσει να πάει στο σχολείο. Έτσι αναγκαστήκαμε μαζί με την οικογένειά μου και ήρθαμε στην Αθήνα, όπου και γράφτηκα στο σχολείο του Κέντρου Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών στην Καλλιθέα. Αργότερα, είχα την τύχη να συμμετέχω σε ένα καινοτόμο πρόγραμμα ένταξης τυφλών σε κοινό σχολείο, όπου αυτό έπαιξε σημαντικό ρολό στην παραπέρα κοινωνικοποίηση και ένταξή μου τόσο στις υπόλοιπες βαθμίδες εκπαίδευσης όσο βέβαια και στο κομμάτι της συμμετοχής μου στην κοινωνία. Τα πράγματα ήταν δύσκολα διότι δεν υπήρχε ο απαραίτητος εξοπλισμός που θα έπρεπε ώστε να μπορέσει ένα τυφλό παιδί να ενταχθεί απόλυτα. Σήμερα βέβαια, είμαστε σε καλύτερο στάδιο διότι τα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας που απευθύνονται στην ένταξη ή και την παράλληλη στήριξη παρέχουν εκπαιδευτικό προσωπικό στους μαθητές. Όμως, παρόλο που έχουμε φτάσει σε αυτό το βήμα, δυστυχώς ο εκπαιδευτικός της παράλληλης στήριξης ή ένταξης δεν πηγαίνει γρήγορα στο σχολείο. Το κουδούνι δεν χτυπάει την ίδια ώρα για τα παιδιά με αναπηρία όπως για όλα τα παιδιά και δυστυχώς ο χώρος της Ειδικής Εκπαίδευσης αποτελεί πάντα τον φτωχό συγγενή της εκπαίδευσης. Εμείς ως αναπηρικό κίνημα έχουμε πάντα προτάσεις στοχευμένες και αγωνιζόμαστε για να λύσουμε όλα αυτά τα προβλήματα, γιατί είναι παρά πολλά παιδιά που μένουν ακόμα και σήμερα εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας. Εμείς δεν θέλουμε ανθρώπους που να είναι έξω από την εκπαίδευση, θέλουμε ανθρώπους που εκπαιδεύονται για να μπορούν να παράγουν ισότιμα όπως οι υπόλοιποι πολίτες της χώρας. Έτσι, λοιπόν, αυτό που προτείνουμε και γι’αυτό που αγωνιζόμαστε είναι η πολιτεία να δημιουργήσει και να εφαρμόσει στοχευμένα μέτρα και πολιτικές για την εκπαίδευση για να μπορούν όλα τα παιδιά με αναπηρία να πηγαίνουν στο σχολείο και να έχουν πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, στο πανεπιστήμιο και αργότερα στην αγορά εργασίας.
Απάντηση: Τα άτομα με αναπηρία μπορούν να διεκδικήσουν θέσεις εργασίας είτε με το Νόμο 2643/1998 είτε με το Νόμο 4440/2016 απευθείας από τον ΑΣΕΠ για θέσεις εργασίας που απευθύνονται στο Δημόσιο και ευρύτερο Δημόσιο Τομέα. Ο Νόμος 2643/1998 περιελάμβανε και ένα κομμάτι που αφορούσε τον Ιδιωτικό Τομέα με την υποχρεωτικότητα κάθε επιχείρηση να προσλαμβάνει ένα συγκεκριμένο αριθμό ατόμων με αναπηρία. Μέχρι τώρα όμως οι προκηρύξεις αυτές του Νόμου 2643/1998 δεν γίνονταν κάθε χρόνο, όπως επέβαλλε ο Νόμος και γίνονταν πολύ αργά. Με το νέο Νόμο 4440/2016 έχουν καλυτερεύσει λίγο τα πράγματα όσον αφορά το κομμάτι των προκηρύξεων του ΑΣΕΠ, διότι υπάρχει μια συγκεκριμένη ποσόστωση που κάποιος μπορεί να διεκδίκηση μια θέση εργασίας. Εμείς σαν αναπηρικό κίνημα διεκδικούμε και αγωνιζόμαστε για το άνοιγμα νέων επαγγελμάτων για να μπορούν άτομα με αναπηρία να έχουν πρόσβαση και να εξασκούν πάρα πολλά επαγγέλματα σε προσβάσιμες θέσεις εργασίας. Συγκεκριμένα, για άτομα με προβλήματα όρασης αυτό που διεκδικούμε είναι νέα επαγγέλματα για να μπορούν να εργάζονται άμεσα και να είναι παραγωγικοί. Όταν έχουν σωστή εκπαίδευση θα έχουν και σωστή επαγγελματική αποκατάσταση και βέβαια και άλλα προγράμματα που προτείνουμε και διεκδικούμε είναι τα προγράμματα για τη συνεχιζόμενη και δια βίου εκπαίδευση, για την κατάρτιση και για την επανακατάρτιση.
Ερώτηση: Ποιες θεωρείς ότι είναι οι πιο σημαντικές διαφορές μεταξύ της Ελλάδας και άλλων χωρών όσον αφορά στην αντιμετώπιση των ΑμεΑ και πιο συγκεκριμένα των ανθρώπων με προβλήματα όρασης; Η κρίση των τελευταίων ετών στη χώρα μας πως έχει επηρεάσει τη ζωή σας;
Απάντηση: Υπάρχουν χώρες οι οποίες εφαρμόζουν προγράμματα, όπως για παράδειγμα ο Καναδάς που έχει εξειδικευμένα προγράμματα για τυφλούς και για άτομα με αναπηρία. Υπάρχουν μοντέλα, όπως το σουηδικό μοντέλο για παράδειγμα όπου εκεί τα άτομα με αναπηρία έχουν από το κράτος παροχές στοχευμένες που διασφαλίζουν την εκπαίδευση και την αυτόνομη και ανεξάρτητη διαβίωσή τους. Με βάση την εμπειρία που υπάρχει και τις πρακτικές από το εξωτερικό τόσο το μοντέλο του Καναδά όσο και της Σουηδίας αν θα μπορούσαν να συνδυαστούν θα ήταν το ιδανικό για τη χώρα μας. Εμείς διεκδικούμε εδώ και πάρα πολλά χρόνια να υπολογιστεί το κόστος της διαβίωσης για την αναπηρία. Όταν το κόστος της διαβίωσης για την αναπηρία δεν υπολογίζεται, τότε πραγματικά υπάρχει πρόβλημα. Όταν μιλάμε δηλαδή για κόστος διαβίωσης εννοούμε ότι θα πρέπει να εξασφαλιστούν στα άτομα με αναπηρία οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση, στην απασχόληση και στην κοινωνική διαβίωση, με λίγα λόγια να μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες που επιφέρει η αναπηρία. Η κρίση για εμάς είναι κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γιατί τα δικαιώματα στην αξιοπρεπή διαβίωση, στην ιατροφαρμακευτική κάλυψη και περίθαλψη, στις προνοιακές παροχές, στην εκπαίδευση και στην απασχόληση είναι ανθρώπινα δικαιώματα. Γι’ αυτό μιλάμε ξεκάθαρα για μια κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γιατί δεν έχουν δοθεί είναι κεκτημένα δικαιώματα του αναπηρικού κινήματος. Εμείς αγωνιζόμαστε αυτή τη στιγμή για να μη χάσουμε κάτι που κερδίσαμε, γιατί στο αναπηρικό κίνημα δεν υπήρχε ποτέ ευημερία. Διεκδικούσε δηλαδή τα αυτονόητα και τα πέτυχε μετά από μεγάλους αγώνες. Από αυτά που μας διηγούνται οι παλιοί συνάδελφοί μας τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60 η πλατεία της Ομόνοιας ήταν μια πλατεία επαιτών αναπήρων, αφού δεν μπορούσαν να ζήσουν αλλιώς, διότι δεν υπήρχαν δουλειές και δεν υπήρχε εκπαίδευση και αυτό όλο άλλαξε απ’ τα ίδια τα άτομα με αναπηρία που αυτοοργανώθηκαν και αγωνίστηκαν. Το 1976 το οργανωμένο κίνημα των τυφλών έδωσε νέα τροπή στα πράγματα. Συγκρούστηκε με το κατεστημένο, με την Εκκλησία και με την Κυβέρνηση και δημοσιοποιήθηκε πλέον η εκπαίδευση των τυφλών. Έτσι, βρήκαμε και εμείς οι νεότεροι αυτά που κάποιοι αγωνίστηκαν να τα βρουν και παλεύουμε για να διασφαλίσουμε τα κεκτημένα και να τα βελτιώσουμε.
Απάντηση: Με το να εξασφαλιστούν όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να εκπαιδευτούν και με το να συμμετέχουν στο σύστημα εκπαίδευσης με βάση το ενταξιακό πρότυπο έτσι ώστε μέσα στο σχολείο να έχουμε ενταγμένα τα παιδιά με αναπηρία. Αν έχουν ληφθεί όλες οι απαραίτητες προϋποθέσεις αυτό να γίνει ομαλά τότε σίγουρα σπάνε τα ταμπού και οι προκαταλήψεις. Είμαι ένας από τους μαθητές ο οποίος πήγε σε σχολείο ένταξης στην τρίτη Δημοτικού και ήταν τέσσερις τυφλοί μαθητές μέσα σε μια τάξη που είχε δεκαεπτά παιδιά χωρίς αναπηρία. Από την πρώτη στιγμή αναπτύχθηκαν καλές σχέσεις μεταξύ μας. Ωστόσο, βέβαια βιώσαμε και bullying από παιδιά άλλων τάξεων που δεν μας ήξεραν. Όταν, όμως έγιναν οι πρώτες εκδηλώσεις του σχολείου και συμμετείχαμε από κοινού στη γιορτή και κάναμε δραστηριότητες όλοι μαζί, τότε έσπασε ο πάγος. Ο σεβασμός στη διαφορετικότητα παίζει το σημαντικότερο ρόλο. Μέσα από όλο αυτό το κομμάτι της εκπαίδευσης, της ενημέρωσης, της ευαισθητοποίησης και της συνεργασίας των μαθητών με και χωρίς αναπηρία θα μπουν γερές βάσεις για μια παραπέρα κοινωνική ένταξη και αποκατάσταση και για αλληλοαποδοχή. Όταν, όμως ένα παιδί με αναπηρία το έχουμε αποκλεισμένο και εκτός της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τότε αυτό το παιδί αύριο μεθαύριο δυστυχώς δεν θα έχει τα εφόδια για να ενταχθεί στην κοινωνία.
Ερώτηση: Ως νέος και ενεργός άνθρωπος που ασχολείται με τον συνδικαλισμό των ΑμεΑ αλλά και τα κοινά, ποιες ενέργειες πιστεύεις ότι θα έπρεπε να έχουν προχωρήσει από το κράτος όσον αφορά τους ανθρώπους με αναπηρία; Τι διεκδικείς και τι ελπίζεις για το μέλλον;
Απάντηση: Αυτό που διεκδικούμε είναι στοχευμένες πολιτικές που θα εξασφαλίζουν την ισότιμη συμμετοχή και τις ίσες ευκαιρίες για τα άτομα με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και τις οικογένειές μας, πολιτικές για την προσβασιμότητα, για την εκπαίδευση, την απασχόληση, την ένταξη και τη συμμετοχή. Εγώ αυτή τη στιγμή αν είμαι ενταγμένος οφείλεται στην εκπαίδευση που είχα και στη στήριξη της οικογένειας, άλλα παιδιά μπορεί να μην το είχαν και να μην το έχουν ακόμα, αλλά ο σκοπός που παλεύουμε είναι αυτό να είναι δικαίωμα για όλους. Όσο τα παιδιά με αναπηρία μένουν εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας, δεν θα έχουν το δικαίωμα στην αυτόνομη και ανεξάρτητη διαβίωση. Ο στόχος είναι μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές να διαμορφωθεί η αντίληψη στην κοινωνία ότι η αναπηρία είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης και ποικιλομορφίας.
