Η φράση «Άτομα με Ειδικές Ανάγκες» (= ΑΜΕΑ) κατά καιρούς έχει δεχθεί πολλούς ορισμούς και σε εθνικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο της διεθνούς κοινωνίας. Γενικώς σε κάθε εποχή η στάση και η αντιμετώπιση των ΑΜΕΑ διαφέρει ανάλογα με την στάση γενικώς, τις ιδέες, αντιλήψεις, ήθη, έθιμα και παραδόσεις του κοινωνικού συνόλου.

Στην σημερινή εποχή η κοινωνία διεθνώς στις περισσότερες χώρες, ιδίως του Δυτικού κόσμου, υιοθετεί την αποδοχή αλλά και την στήριξη των ατόμων αυτών, ώστε να είναι ισότιμα μέλη της κοινότητας, στην οποία ζουν. Έτσι το 1975, ο Ο.Η.Ε., στην Διακήρυξη του για τα δικαιώματα των αναπήρων διατύπωσε τον εξής ορισμό «Ανάπηρος είναι κάθε πρόσωπο, το οποίο είναι ανίκανο να αναλάβει μόνος τους όλες ή μέρος των ατομικών και κοινωνικών, φυσιολογικών αναγκών, λόγω μιας εκ γενετής ή όχι βλάβης των φυσικών ή διανοητικών ικανοτήτων του».

Στην ελληνική πραγματικότητα βέβαια, με τον νόμο 1566/85 (άρθρο 32), ως Άτομα με Ειδικές Ανάγκες ορίζονται «τα άτομα που πάσχουν από ειδικές ανεπάρκειες ή δυσλειτουργίες οφειλόμενες σε φυσικούς, διανοητικούς ή κοινωνικούς παράγοντες σε τέτοιο βαθμό, που είναι δύσκολο γι’ αυτά να συμμετάσχουν στη γενική, επαγγελματική κατάρτιση, να εξεύρουν εργασία ή να έχουν πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία».

  Ως ΑΜΕΑ μπορούν να νοηθούν:

1. Οι τυφλοί και όσοι έχουν σοβαρές διαταραχές στην όραση.
2. Οι κωφοί και οι βαρήκοοι.
3. Άτομα με σοβαρές κινητικές διαταραχές.
4. Άτομα με νοητική καθυστέρηση.
5. Άτομα με ειδικές μαθησιακές και άλλες δυσκολίες.
6. Άτομα που πάσχουν από ψυχικές νόσους και συναισθηματικές αναστολές.
7. Τα επιληπτικά άτομα.
8. Άτομα που πάσχουν από την ασθένεια του Χάνσεν.
9. Άτομα με διαταραχές της προσωπικότητας.
10. Κάθε άτομα που δεν ανήκει σε καμία από τις προηγούμενες περιπτώσεις και παρουσιάζει διαταραχή της προσωπικότητας από οποιαδήποτε αιτία.

Σύμφωνα με την απόφαση 93/136/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού συμβουλίου ΑΜΕΑ χαρακτηρίζονται τα άτομα «με σοβαρές ανεπάρκειες, ανικανότητες ή μειονεξίες που οφείλονται σε σωματικές βλάβες, συμπεριλαμβανομένων των βλαβών των αισθήσεων, ή σε διανοητικές ή ψυχικές βλάβες, οι οποίες περιορίζουν ή αποκλείουν την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας, η οποία θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο».

 Φυσικά αν ανατρέξουμε στην βιβλιογραφία για τα ΑΜΕΑ, θα βρούμε πολλούς διαφορετικούς ορισμούς που στο μεγαλύτερο ποσοστό του επικεντρώνονται στις μειονεξίες, αναπηρίες, βλάβες ή ανεπάρκειες των εν λόγω ατόμων. Ελάχιστοι έως μηδαμινοί ορισμοί επικεντρώνουν στις θετικές και ίσως αναπτυγμένες ικανότητες αυτών των ατόμων. Τα τελευταία χρόνια η διεθνής επιστημονική έρευνα για τα ΑΜΕΑ έχει επικεντρωθεί στην ανάδειξη των θετικών στοιχείων, των ατόμων αυτών, για εκπαιδευτικούς κυρίως λόγους.

Στα ΑΜΕΑ διεθνώς, κυρίως στον Δυτικό πολιτισμό παρέχεται υποστήριξη με κρατική μέριμνα, ώστε τα άτομα αυτά να εκπαιδεύονται και να φτάνουν στο σημείο να αυτονομούνται και να εντάσσονται στο κοινωνικό σύνολο ομαλά. Τα ΑΜΕΑ μπορεί να παρουσιάζουν μία ή και περισσότερες δυσκολίες ή ανεπάρκειες αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, σύμφωνα με την διεθνή έρευνα θα υπερέχουν και θα έχουν πιο αναπτυγμένη ένα άλλο χαρακτηριστικό τους ή ικανότητας τους. Δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά αν ένα χαρακτηριστικό ή ικανότητα υπερισχύει ή αναπτύσσεται έναντι κάποιων άλλων, αλλά αυτό που μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε είναι ότι τα παραδείγματα ατόμων, τα οποία χαρακτηρίστηκαν κατά καιρούς… ως «ειδικά», διέπρεψαν ή αναδείχτηκαν λόγω κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού τους ή ικανότητα τους.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα ενδεικτικά θα αναφέρουμε, ώστε να αποδειχθεί του λόγου το αληθές. Ο Νεύτωνας και ο Άινστάιν: Δύο άνθρωποι που κατεξοχήν θεωρήθηκαν ως Άτομα με Μαθησιακές Δυσκολίες και όπως αποδείχτηκε είχαν το σύνδρομο Αsperger, το οποίο αποτελεί ένα σύνδρομο του Αυτισμού, στο οποίο τα άτομα παρουσιάζουν τα αυτιστικά στοιχεία, αλλά έχουν υψηλή λειτουργικότητα και παρουσιάζουν υψηλή νοημοσύνη. Παρόλα αυτά όμως, οι δύο αυτοί άνθρωποι διέπρεψαν στις Θετικές Επιστήμες, στο βαθμό να επηρεάσουν την ανθρωπότητα επ’ άπειρον! Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Μπετόβεν, ο κωφός μουσικός, ο οποίος διέπρεψε με τις συνθέσεις του, η Φρίντα Καλό, μία ανάπηρη γυναίκα που καλλιτέχνησε μοναδικούς πίνακες ζωγραφικής, η Έλεν Κέλερ, η τυφλή και κωφή συγγραφέας, με 12 βιβλία στο ενεργητικό της και η Μάρλα Ράνιαν, η ανάπηρη αθλήτρια με 4 μετάλλια στους Παραολυμπιακούς Αγώνες.

 

Επίλογος

Τα παραδείγματα είναι άπειρα και ιδίως στην σημερινή εποχή, όπου η υποστήριξη που λαμβάνουν στην πλειοψηφία τους τα άτομα με ειδικές ανάγκες τα βοηθάει να αναπτύξουν τις θετικές τους ικανότητες και χαρακτηριστικά. Εξάλλου, σε κάποιους τομείς εμφανίζουν αναπτυγμένες ικανότητες. Για παράδειγμα, τα άτομα με αυτισμό, συνήθως παρουσιάζουν αναπτυγμένο ενδιαφέρον και ικανότητα στην χρήση των μέσων νέας τεχνολογίας, όπως ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οποιοδήποτε μέσο κάνει χρήση εικόνων. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα αυτά με την κατάλληλη υποστήριξη και εκπαίδευση μπορούν να γίνουν δημιουργικά και χρήσιμα ίσως για το κοινωνικό σύνολο, καλύπτοντας θέσεις και υπηρεσίες, που απαιτούν τεχνολογική γνώση. Το εν λόγω παράδειγμα, δείχνει ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες μόνο «ειδικά» δεν μπορούν να θεωρούνται πια!

Αν αναδειχτούν οι θετικές ικανότητες που έχουν τα άτομα αυτά μπορούν όχι μόνο να αυτονομηθούν για το καλό το δικό τους αλλά να γίνουν και χρήσιμα και παραγωγικά μέλη της κοινωνίας. Η εκπαίδευση και η στήριξη προς τα άτομα αυτά πρέπει να ξεκινάει από τις αρχές της ζωής τους ή της ανακάλυψης της «ειδικής ανάγκης» την οποία μπορεί αν έχουν, έχοντας κατά νου πάντα, ότι κάποια άλλη ικανότητα ή χαρακτηριστικό θα είναι εν γένει ή εν δυνάμει πιο αναπτυγμένο. Αυτή η διαπίστωση είναι που θα οδηγήσει όχι μόνο στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων αυτών, αλλά και στην αποδοχή τους από το γενικό κοινωνικό σύνολο. Στην ουσία δηλαδή, η πεποίθηση ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν μία ή και περισσότερες πιο αναπτυγμένες ικανότητες ή χαρακτηριστικά, οδηγεί όχι απλά στη μείωση αλλά στην εξάλειψη του ρατσισμού που μπορεί να βιώνουν τα άτομα αυτά.

 Τέλος, αυτό που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι ότι όπως όλοι οι άνθρωποι παρουσιάζουμε διαφορές μεταξύ μας αλλά και ποικιλομορφία ως προς την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών μας και των ικανοτήτων μας, έτσι και τα άτομα με ειδικές ανάγκες παρουσιάζουν ατομικές διαφορές, οι οποίες δεν έχουν να κάνουν μόνο με την μειονεξία ή τις δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάζουν, αλλά και με τις θετικές, αλλά και ιδιαιτέρως αναπτυγμένες πτυχές και ικανότητες τους. Δεν είναι τυχαίο ότι στους πιο σύγχρονους ορισμούς και κατηγοριοποιήσεις των ατόμων με ειδικές ανάγκες, σ’ αυτά εντάσσονται και τα λεγόμενα «άτομα θαύματα», δηλαδή τα άτομα με υψηλή νοημοσύνη και λειτουργικότητα, υπό την έννοια ότι χρήζουν και αυτά ιδιαίτερη στήριξης και εκπαίδευσης, ώστε να διατηρήσουν και να αναπτύξουν ακόμα περισσότερο την υψηλή λειτουργικότητα τους.

Σε έναν κόσμο πια που ο όρος του «φυσιολογικού» μοιάζει με ψευδαίσθηση και με μια έννοια χωρίς περιεχόμενο, τα άτομα με ειδικές ανάγκες είναι άτομα όπως όλα τα άτομα με τα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά τους, όπως όλοι, ή μάλλον καλύτερα… με τα χαρακτηριστικά που είναι πιο αναπτυγμένα και με αυτά που είναι λιγότερο αναπτυγμένα.