Το 1967 ένας δάσκαλος αποφάσισε να κάνει ένα κοινωνικό πείραμα, με «πειραματόζωα» τους μαθητές του για να τους βοηθήσει να καταλάβουν τη φύση του φασισμού. Αν και ξεκίνησε σαν απλή άσκηση πειθαρχίας, ξέφυγε γρήγορα από τον έλεγχο. Το πείραμα τελείωσε μέσα σε σοκ για πολλούς μαθητές και προβληματισμό για όλους.

Το Τρίτο Κύμα ήταν ένα κοινωνικό πείραμα που έγινε τον Απρίλιο του 1967 σε ένα γυμνάσιο στην Καλιφόρνια, πάνω στη φύση του φασισμού και των αιτίων της υποστήριξής του από απλούς ανθρώπους. Αν και ξεκίνησε σαν απλή άσκηση πειθαρχίας, ξέφυγε γρήγορα από τον έλεγχο. Τέλειωσε με πρωτοβουλία του δασκάλου με έναν διδακτικό αλλά και οδυνηρό τρόπο.

Το 1967, ο Ρον Τζόουνς, ένας 25χρονος τότε, χαρισματικός και αγαπητός καθηγητής δίδασκε σύγχρονη ιστορία στο γυμνάσιο του Πάλο Άλτο.

Φθάνοντας στο κεφάλαιο για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και συγκεκριμένα στο Ολοκαύτωμα, πολλοί από τους μαθητές του τον ρωτούσαν πώς ήταν δυνατόν απλοί άνθρωποι να υποστηρίξουν ένα καθεστώς όπως αυτό του Ναζισμού, να τηρήσουν στάση σιωπής ή και συμμετοχής στις ωμότητες που διεξάγονταν.

Ο Τζόουνς αποφάσισε να απαντήσει, δίνοντας ένα μικρό παράδειγμα στην πράξη

Το πείραμα

Ο Ρον Τζόουνς αποφάσισε να διεξάγει το πείραμα για πέντε μέρες με «πειραματόζωα» τους ίδιους τους μαθητές του και έτσι ξεκίνησε μια ασυνήθιστη εβδομάδα που κανείς δεν περίμενε να έχει αυτή την εξέλιξη.

Ημέρα 1η: Δύναμη από την Πειθαρχία

Μία Δευτέρα, ξεκίνησε το μάθημα μιλώντας για τα πλεονεκτήματα της πειθαρχίας, την ικανοποίηση και τον αυτοέλεγχο που αυτή γεννά, ενώ άρχισε να συμπεριφέρεται πιο αυστηρά και ανακοίνωσε μία νέα σειρά κανόνων που θα έπρεπε να τηρούνται στην τάξη.

Επέβαλε μια συγκεκριμένη στάση με την οποία θα έπρεπε όλοι να κάθονται (τα πόδια σε ευθεία με το πάτωμα, τα γόνατα σε γωνία ενενήντα μοιρών και τα χέρια πιασμένα πίσω από την πλάτη), αλλά και συγκεκριμένες, αυστηρές διαδικασίες με τις οποίες γίνονταν ερωτήσεις και απαντήσεις στη διάρκεια του μαθήματος.

Το περίεργο ήταν ότι όλοι, όχι μόνο δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα τους νέους κανόνες που ίσχυσαν στην τάξη, αλλά έσπευσαν να τελειοποιήσουν επίσης την ορθότητα και την ταχύτητα της εκτέλεσης των εντολών.

Ημέρα 2η: Δύναμη από την Κοινότητα

Ο Τζόουνς πίστευε ότι το πείραμα δεν θα συνεχιζόταν για πάνω από μία μέρα.

Όμως, τη δεύτερη μέρα, είδε ότι η τάξη τηρούσε τους κανόνες που είχε επιβάλει χωρίς καμία υπενθύμιση από μέρους του.

Έτσι αποφάσισε να προχωρήσει με το πείραμα.

Εισήγαγε την έννοια της Κοινότητας, επιχειρηματολογώντας για τη δύναμη και την ικανοποίηση που αντλείται από το να δουλεύεις, μαζί με άλλους, για έναν σκοπό.

Όλη η τάξη φώναξε με ρυθμό και επί πολλή ώρα συνθήματα όπως «Δύναμη από την πειθαρχία» και «Δύναμη από την Κοινότητα».

Στο τέλος του μαθήματος, καθιερώθηκε και ένας ειδικός χαιρετισμός μεταξύ των μελών της κοινότητας: το δεξί χέρι υψωμένο στον ώμο, με τα δάχτυλα λυγισμένα σαν κύμα που ετοιμάζεται να σκάσει.

Ο Τζόουνς ονόμασε τον χαιρετισμό αυτό «Τρίτο Κύμα», με σαφή αναφορά στο Γ’ Ράιχ.

Η τάξη υιοθέτησε αυτόν τον χαιρετισμό και σύντομα μαθητές από άλλα τμήματα με περιέργεια ρωτούσαν αν θα μπορούσαν και αυτοί να γίνουν μέλη στο Τρίτο Κύμα.

Ημέρα 3η: Δύναμη από τη Δράση

Την τρίτη μέρα ο δάσκαλος εξήγησε ότι η Πειθαρχία και η Κοινότητα είναι άχρηστες χωρίς την πράξη και πέρασε στη δράση.

Πρότεινε να εκδοθούν κάρτες μέλους για κάθε μέλος του κινήματος, μία πρόταση που κανένα παιδί δεν αρνήθηκε.

Επίσης, όλοι προμηθεύτηκαν περιβραχιόνια που έπρεπε να φορούν για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους.

Για τον καθένα ορίστηκαν ειδικά καθήκοντα, όπως η απομνημόνευση των στοιχείων όλων των μελών του Κύματος, η πληροφόρηση του δασκάλου για κάθε αντι-κυματική δραστηριότητα και κουβέντα, η εγγραφή άλλων ατόμων στο Κύμα.

Μεγάλα πανό του Τρίτου Κύματος κρεμάστηκαν σε όλο το σχολείο, ενώ ολοένα μεγαλύτερος αριθμός παιδιών ζητούσε να συμμετέχει στο Τρίτο Κύμα.

Οι μαθητές συνέχισαν όχι μόνο να στηρίζουν το Κύμα μέσω της δράσης τους, αλλά και να αναλαμβάνουν καθήκοντα από μόνοι τους.

Ένα τα παιδιά της τάξης ανακοίνωσε ότι θα ήταν στο εξής ο σωματοφύλακας του Τζόουνς.

Οποιεσδήποτε ανησυχίες γονιών, καθηγητών ή άλλων παιδιών καθησυχάστηκαν, με τη δικαιολογία ότι η τάξη απλά μελετούσε την «προσωπικότητα των Γερμανών».

Σιγά σιγά η κατάσταση μέσα στο σχολείο είχε αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχο και ο Τζόουνς αποφάσισε να τερματίσει το πείραμα.

Ημέρα 4η: Δύναμη από την Περηφάνια

Την μέρα αυτή ο καθηγητής αποκάλυψε στους μαθητές τον «πραγματικό» λόγο ύπαρξης του Τρίτου Κύματος: Αποτελούσε ένα πανεθνικό κίνημα νέων που μέσω της πειθαρχίας, της κοινότητας, της δράσης και της περηφάνιας ήθελαν να παλέψουν για την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος.

Τους ζήτησε να δώσουν το παρών σε μία συγκέντρωση που θα γινόταν το επόμενο απόγευμα, κατά την οποία θα ανακοινωνόταν ο υποτιθέμενος υποψήφιος πρόεδρος του κινήματος.

Τελευταία μέρα: Δύναμη μέσα από την Κατανόηση

Όταν οι μαθητές συγκεντρώθηκαν στο αμφιθέατρο την επομένη μέρα, περιμένοντας με αγωνία την τηλεοπτική συνέντευξη τύπου του αρχηγού του Κύματος, ο Τζόουνς άνοιξε μια τηλεόραση και τους ανακοίνωσε την έναρξη της συνέντευξης τύπου.

Για πέντε λεπτά, το ακροατήριο έμεινε να κοιτά μια άδεια οθόνη.

Τότε ο δάσκαλος ανακοίνωσε στους μαθητές την πραγματικότητα: Δεν υπήρχε αρχηγός, ούτε κίνημα και τους αποκάλυψε ότι εν αγνοία τους συμμετείχαν σε ένα πείραμα για το πώς γεννιέται ο φασισμός.

Οι ίδιοι είχαν υποκύψει στη χειραγώγηση και είχαν ανταλλάξει την ελευθερία τους να σκέφτονται, να αποφασίζουν και να δρουν προκειμένου να γίνουν μέλη μιας ελίτ.

Η συνάντηση τελείωσε με την προβολή μίας αντιφασιστικής ταινίας για την άνοδο και τα εγκλήματα του ναζισμού, με τον Τζόουνς να εξηγεί πως τις προηγούμενες μέρες, είχαν δει το φασισμό να αναβιώνει όχι απλά σαν ένα ιστορικό φαινόμενο, αλλά σαν κάτι κρυμμένο μέσα στον καθένα τους.

Η συγκέντρωση διαλύθηκε μέσα σε σοκ για πολλούς μαθητές και προβληματισμό για όλους.

Το όλο ζήτημα δεν ξανασυζητήθηκε ποτέ από το δάσκαλο ή τους μαθητές, για πολλά χρόνια.