Σημαντικές ελλείψεις και κενά εξακολουθούν να διαπιστώνονται στον τομέα της εκπαίδευσης, επανέρχονται δε σταθερά ζητήματα για τα οποία ο Συνήγορος του Πολίτη έχει ήδη πραγματοποιήσει παρεμβάσεις προς τους αρμόδιους φορείς και έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη αντιμετώπισής τους.

• Προβληματική και ανεπαρκής κρίνεται και κατά το 2018 η υλοποίηση του θεσμού της παράλληλης στήριξης, κυρίως λόγω της έλλειψης διαθέσιμων πιστώσεων, μέσω των προγραμμάτων ΕΣΠΑ, για πρόσληψη αναπληρωτών εκπαιδευτικών.
• Σημαντικές δυσκολίες προκύπτουν κατά την ένταξη στη γενική εκπαίδευση μαθη- τών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, τόσο για τους ίδιους όσο και για τους λοιπούς μαθητές και το εκπαιδευτικό προσωπικό, λόγω της έλλειψης των αναγκαίων υποστηρικτικών μέτρων.
• Η απουσία τμημάτων ένταξης από κάποια νηπιαγωγεία ενέχει τον κίνδυνο απο- κλεισμού παιδιών με ανάγκες ειδικής εκπαιδευτικής στήριξης.
• Εξακολουθούν να δημιουργούνται ζητήματα με τις μεταφορές των μαθητών λόγω των χρονοβόρων διαγωνιστικών διαδικασιών, της απουσίας εκδήλωσης ενδια- φέροντος από τους μεταφορείς για την ανάληψη των δρομολογίων σε κάποιες περιοχές, αλλά και της μη επάρκειας μεταφορέων σε άλλες.
• Παρά την επίλυση του θέματος της ένταξης των αλλοδαπών μαθητών στην εκπαί- δευση κατόπιν παρέμβασης του Συνηγόρου, προσκόμματα ανέκυψαν λόγω της έκδοσης, στη συνέχεια, νέων εγκυκλίων και νομοθετημάτων που δυσχέραναν τη θέση των μαθητών αυτών.
• Διαπιστώνεται σταδιακά αυξανόμενη υποβάθμιση του σχολικού χώρου, αλλά και των χώρων ψυχαγωγίας ανηλίκων, με αρνητικές συνέπειες τόσο στην εκπαιδευ- τική διαδικασία όσο και στην καθημερινότητα των παιδιών. Οι υψηλές δαπάνες αποκατάστασης οδηγούν στην αναζήτηση προσωρινών λύσεων που δεν παρέχουν την απαιτούμενη ασφάλεια.

206 ΦΥ 238719/17, 243373/18.

Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση: Ελλιπής υλοποίηση του θεσμού της παράλληλης στήριξης

Κατά τη διάρκεια του 2018, ο Συνήγορος συνέχισε να δέχεται αναφορές σχετικά με την ελλιπή υλοποίηση του θεσμού της παράλληλης στήριξης207. Ο θεσμός, κατά τα τελευταία έτη, υλοποιείται αποκλειστικά μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ, και τα εγκεκριμένα από το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων αιτήματα υπερβαίνουν κατά πολύ τον αριθμό των διαθέσιμων, μέσω των εν λόγω προγραμμάτων, πιστώσεων για πρόσληψη αναπληρωτών εκπαιδευτικών παράλληλης στήριξης.

Ως αποτέλεσμα, σε σταθερή βάση και σε ολόκληρη των επικράτεια, σε αρκετούς μαθητές το μέτρο δεν πα- ρέχεται καθόλου, ενώ στην πλειονότητα των περιπτώσεων παρέχεται σε μερική βάση ή/ και με καθυστέρηση, με συνέπεια συχνά σοβαρά προβλήματα στην εκπαιδευτική ένταξη και πρόοδο των δικαιούχων μαθητών. Κατά το Α’ τρίμηνο του σχολικού έτους 2018-19, μολονότι η Α ́ φάση προσλήψεων αναπληρωτών εκπαιδευτικών πραγματοποιήθηκε σχετικά έγκαιρα -λίγο μετά την έναρξη του σχολικού έτους–, ο Συνήγορος διαπίστωσε σοβαρά προβλήματα εξαιτίας της ανεπάρκειας των διατιθέμενων πιστώσεων για την κάλυψη των αναγκών όλων των μαθητών που χρήζουν και δικαιούνται παράλληλη στή- ριξη, αλλά και της σημαντικής καθυστέρησης στην παροχή του μέτρου σε μεγάλο αριθμό αυτών (με τη Β ́ φάση προσλήψεων περί τα μέσα Νοεμβρίου).208

Ως εκ τούτου, παρά τις σταθερές πιέσεις εκ μέρους της Αρχής209 και την πάροδο ετών από την εισαγωγή του θεσμού της παράλληλης στήριξης ως θετικού μέτρου για τη διασφάλιση των ίσων ευκαιριών παιδιών με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες, φαίνεται να παρατηρούνται οι ελλείψεις και οι δυσλειτουργίες των περασμένων ετών210 καθιστώντας τον σε μεγάλο βαθμό προβληματικό και ανεπαρκή σε σχέση προς τις σοβαρές και αυξημένες ανάγκες που καλείται να καλύψει.

Ο Συνήγορος δέχτηκε, κατά τη διάρκεια του 2018, όπως και παλαιότερα, σειρά αναφο- ρών σχετικά με δυσκολίες ένταξης μαθητών με αναπηρία ή/και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (εεα) σε γενικά σχολεία.211 Οι αναφορές αυτές προέρχονται από γονείς των ίδιων των μαθητών με αναπηρία/εεα και αφορούν στιγματισμό, εκφοβισμό, αντιπαιδα- γωγική μεταχείριση ή ελλιπή υποστήριξη των παιδιών τους στον χώρο του σχολείου από διευθυντές σχολικών μονάδων, λόγω αναφερόμενης επιθετικής ή ακραία διαταρακτικής συμπεριφοράς των εν λόγω μαθητών ή αδυναμίας συνεργασίας με τις οικογένειές τους.

Ανάλογες αναφορές υποβάλλουν, ωστόσο, και άλλοι γονείς που υποστηρίζουν ότι τα παιδιά τους δέχονται βία ή ότι παρακωλύεται σοβαρά η εκπαίδευσή τους εξαιτίας της παρουσίας των μαθητών αυτών στην τάξη. Ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει ότι, στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων που τα αρμόδια Κέντρα Διάγνωσης, Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ) έχουν προτείνει τη φοίτηση μαθητών με αναπηρία/εεα σε γενικό σχολείο με παράλληλη στήριξη ή/και άλλα μέτρα υποστήριξης, τα παρατηρούμενα προ- βλήματα συνδέονται πρωτίστως με τη μη παροχή των αναγκαίων υποστηρικτικών μέτρων, ιδίως παράλληλης στήριξης. Σημαντικό παράγοντα αποτελούν επίσης οι δυσκολίες ή η ρήξη συνεργασίας ανάμεσα στο σχολείο και την οικογένεια του μαθητή.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, διαπιστώθηκαν ανεπάρκειες εκπαιδευτικών γενικής εκπαίδευσης ως προς την κατανόηση και διαχείριση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ή αντιδράσεων συμπεριφο- ράς των μαθητών αυτών, που, αν και συνδέονται με νευροαναπτυξιακά προβλήματα τα οποία τα παιδιά αντιμετωπίζουν, γίνονται αντιληπτά ως «επιθετική» ή «παραβατική» συμπεριφορά. Δεν τυγχάνουν, ως εκ τούτου, σωστής παιδαγωγικής αντιμετώπισης, με τα προβλήματα να επιτείνονται και να διαιωνίζονται.

Οι παρεμβάσεις του Συνηγόρου στα ζητήματα αυτά επικεντρώνονται κατά περίπτωση:

• στη διασφάλιση της μέγιστης δυνατής εκπαιδευτικής υποστήριξης για τους ενδιαφε- ρόμενους μαθητές με αναπηρία/εεα μέσω των αρμοδίων φορέων της εκπαίδευσης.
• στην καθοδήγηση, ευαισθητοποίηση ή υποστήριξη των εκπαιδευτικών, σε συνερ-γασία με τους αρμόδιους Σχολικούς Συμβούλους (πλέον Συντονιστές).
• στη συνεργασία με τους γονείς των μαθητών και στην παραπομπή τους σε κατάλ- ληλες υπηρεσίες, όπου απαιτείται, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι οι μαθητές λαμβάνουν την αναγκαία ιατρική/ψυχιατρική παρακολούθηση και ψυχοεκπαιδευτικήυποστήριξη εκτός σχολείου.
• στην προσπάθεια βελτίωσης της συνεργασίας μεταξύ οικογένειας και σχολείου,που αποτελεί αναγκαία και ουσιώδη προϋπόθεση για την επίτευξη των επιδιω- κόμενων στόχων.Σε πολλές περιπτώσεις, σημαντική πρόοδος παρατηρείται έπειτα από τη διοργάνωση παιδαγωγικών συναντήσεων με συμμετοχή των γονέων, του/της Διευθυντή/ντριας και εκπαιδευτικών του σχολείου, αρμόδιων Σχολικών Συμβούλων, εκπροσώπων του οικείου ΚΕΔΔΥ και του Συνηγόρου του Πολίτη για τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πλάνου παρέμβασης με συνεργασία όλων των μερών.

Δυσλειτουργίες και κενά επέβαλαν τη διαμεσολάβηση του Συνηγόρου σε περίπτωση παιδιού με γνωμάτευση ΚΕΔΔΥ για φοίτηση σε νηπιαγωγείο με τμήμα ένταξης κατά το σχολικό έτος 2017-2018. Λίγο πριν από την έναρξη της χρονιάς, οι γονείς πληροφο- ρήθηκαν ότι το νηπιαγωγείο όπου υπαγόταν το παιδί τους δεν διέθετε τμήμα ένταξης.

Ο Συνήγορος διαμεσολάβησε άμεσα προς τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και τη Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, προκειμένου το παιδί να ενταχθεί χωρίς καθυστέρηση στο πιο κοντινό νηπιαγωγείο που διέθετε τμήμα ένταξης. Παρά τις αρχικές αντιδράσεις εκ μέρους της Διεύθυνσης του νηπιαγωγείου, έπειτα από υπόδειξη του υπουργείου το παιδί ξεκίνησε να φοιτά από την έναρξη του σχολικού έτους.

Παράλληλα, προωθήθηκαν οι απαραίτητες αιτήσεις για τη μετεγγραφή του και δρομολογήθηκαν οι ενέργειες για την τοποθέτηση ειδικού βοηθητικού προσωπικού για τη βέλτιστη ειδική εκπαιδευτική του υποστήριξη.212

207. 207  Η παράλληλη στήριξη προβλέπεται από το άρθρ. 6 παρ. 1 β ́ του Ν. 3699/08 ως μέτρο εκπαιδευτικής υποστήριξης για την ένταξη στα γενικά σχολεία μαθητών με αναπηρία ή/και με ειδικές εκπαιδευτικέςανάγκες.
208. 208  ΦΥ 231913/18, 240355/18, 241341/18, 244684/18, 249445/18, 249728/18, 250877/18, 250402/18, 250335/18, 251447/18.
209. 209  Βλ. και παλαιότερα Πορίσματα του Συνηγόρου με θέμα «Εφαρμογή του θεσμού της παράλληλης στήριξης μαθητών με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Ιούνιος 2009), http://www. synigoros.gr/resources/docs/173844.pdf και «Προβλήματα στην υλοποίηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία ή/και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Νοέμβριος 2015), http://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.anaphries.330681
210. 210  Βλ. Ετήσια Έκθεση 2017, σελ. 178-179.

211 ΦΥ 241038/18, 240397/18, 243490/18, 244104/18, 244314/18, 241475/18246278/18, 250877/18.

Από την ετήσια επετειακή  έκθεση του συνηγόρου του πολίτη.