Της ΕΛΛΗΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ

Λέγεται Γιούλα Πιτσιάλη. Στο βλέμμα της, συναντάς την ευλογία. Αυτήν, της μητρότητας. Της αληθινής. Αυτής που ξεχειλίζει αγάπη. Αυτής που θρυμματίζεις το εγώ σου και πάνω απ’ όλους και απ’ όλα είναι το παιδί σου ή τα παιδιά σου. Προσωπικά, υποκλίθηκα απέναντι στο μεγαλείο της.

Στην ανοιχτή αγκαλιά της, που μέσα απ’ αυτήν γαληνεύει και θεραπεύει κάθε φόβο και κάθε γιατί… Η Γιούλα Πιτσιάλη, είναι μητέρα τριών παιδιών, της Ερατώς, της Ηλιάνας και του Νικόλα. Ο Νικόλας είναι 15 ετών και από μικρή ηλικία διαγνώστηκε με εγκεφαλική παράλυση. Η σάπια κοινωνία της Κύπρου, έχτιζε τοίχους απέναντι στον Νικόλα και η μητέρα του, Γιούλα, τους γκρέμιζε. Με τις πέτρες που τους πετούσαν έχτιζε κάστρα αγάπης και μάθησης προς το παιδί της.

Ο Νικόλας είναι το πιο χαρούμενο παιδί, που μπορεί να γνωρίσει κανείς. Η μητέρα του κατάφερε και έδωσε τη μεγαλύτερη γροθιά, τόσο στο σαθρό κοινωνικό όσο και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο Νικόλας, δεν ακούει, δε μιλάει, λέει μόνο «ΝΑΙ» και «ΟΧΙ» κι όμως κατάφερε το καλοκαίρι, να αριστεύσει από ένα σύστημα που του έκλεινε πεισματικά την πόρτα… ο Νικόλας αποδέχεται τον εαυτό του και μαζί με τη μητέρα του, Γιούλα, παραδίδουν μαθήματα αποδοχής κι αγάπης…

“Ο Νικόλας, μας έμαθε τι θα πει αγάπη, εισπράξαμε πολύ μεγάλη αγάπη. Μάθαμε ν’ απολαμβάνουμε τις ευλογίες που μας χάρισε η ζωή, χωρίς να ζητάμε περισσότερα. Ίσως, η ζωή να του έδωσε πολύ λίγα στα μάτια τα δικά μας, αλλά πολύ περισσότερα απ’ αυτά που έδωσε, σ΄εμάς. Έχει δίψα για ζωή, για μάθηση, η κάθε εμπειρία που βιώνει, είναι λες και τη βιώνει για πρώτη φορά, έχει το βλέμμα του εξερευνητή, της ζωής παρά το ότι είναι 15 ετών… Κι έτσι πάντα βλέπεις στο πρόσωπο του, τον ενθουσιασμό ενός μικρού παιδιού και κατορθώνει και παρασέρνει κι εμάς τους υπόλοιπους, σ΄αυτόν του, τον ενθουσιασμό.

Μας έχει μάθει να ζούμε και να ρουφάμε την κάθε στιγμή. Και το κάθε του μικρό επίτευγμα, για μας είναι ένας πολύ μεγάλος άθλος. Έτσι, το βιώνουμε. Με το Νικόλα δεν μάθαμε να βλέπουμε την κορυφή του βουνού, ούτε και να εστιάζουμε, σ΄ αυτά που δεν μπορεί να κάνει αλλά ούτε και να τον συγκρίνουμε σε σχέση με το τι μπορούν να κάνουν τα άλλα, δύο μας παιδιά. Απολαμβάνουμε και χαιρόμαστε για το τι μπορεί να κάνει το κάθε μας παιδί, στο σημείο που βρίσκεται ο καθένας.

Είχα ήδη, την Ερατώ, το πρώτο μας παιδί, σχεδόν αμέσως μετά, έμεινα και πάλι έγκυος, τα δίδυμα, την Ηλιάνα δηλαδή και τον Νικόλα. Πρόεκυψε , ξαφνικός τοκετός, πρόωρος, 27 εβδομάδων. Όταν γεννήθηκαν τα παιδιά, δεν ξέραμε καν αν θα πέθαιναν ή αν θα ζούσαν. Είχαμε ξεκινήσει από το μηδέν, για αρκετά μεγάλο διάστημα, παρέμειναν στην εντατική μονάδα νεογνών, τα βλέπαμε ναι μεν καθημερινά αλλά δε γνωρίζαμε, αν στην επόμενη μας επίσκεψη, θα τα συναντήσουμε ξανά. Έτσι όταν ξεκινάς, από το μηδέν, οτιδήποτε σου χαρίζεται, από κει και πέρα, το θεωρείς ευλογία.

Στην αρχή, μας είχαν πει και για την Ηλιάνα, τη δίδυμη αδερφή του Νικόλα, ότι θα μπορούσε να είχε πρόβλημα όρασης. Και οι δύο, έκαναν επέμβαση, το ξεπεράσαμε, βλέπουν. Ο Νικόλας, έχει πρόβλημα ακοής, λέγαμε δεν μας ενοχλεί το πρόβλημα στην ακοή, αρκεί να ζήσει. Μετά, μας είχαν πει, ότι η Ηλιάνα μπορεί να έχει πρόβλημα στην καρδιά, ευτυχώς δεν έχει, μετά μας είχαν πει για την Ηλιάνα ότι μπορεί να έχει προβλήματα νοητικής αναπηρίας, δεν έχει. Ο Νικόλας, αντιμετωπίζει προβλήματα κινητικής αναπηρίας και το πρόβλημα της ακοής του, αλλά για εμάς το πιο σημαντικό, είναι ότι τα παιδιά ήταν υγιείς.

Δεν μπαινοβγαίναμε δηλαδή στα νοσοκομεία, ήταν χαρούμενα και ζούσαν. Το πιο σημαντικό, είναι ότι ζουν και είναι ευτυχισμένα, δεν πονούσαν και δεν πονούν. Δεν είναι ασθένεια. Η αναπηρία, δεν είναι ασθένεια.

Ο Νικόλας, είναι υγιέστατος, παρά το ότι έχει πολλαπλή αναπηρία. Είναι δύο διαφορετικά, πράγματα. Η αναπηρία, είναι μία κατάσταση, που πρέπει να αποδεχτείς. Δεν μπορεί να περπατήσει, δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί, δεν μπορεί να μιλήσει με τον τυπικό το λόγο, τον προφορικό, μπορεί όμως να επικοινωνήσει. Το σημαντικό είναι τα παιδιά , να είναι υγιείς και να μην υποφέρουν. Εμείς στην οικογένεια, είχαμε πάντα χαρές, και το λέω. Είμαι ευγνώμων, γι αυτό.

Μετά το πρώτο σοκ, της διάγνωσης του Νικόλα, της εγκεφαλικής παράλυσης, κι αφού αρχίσαμε κι εμείς να ψάχνουμε τι σημαίνει εγκεφαλική παράλυση, γιατί δε γνωρίζαμε τι ήταν, κι ούτε κανείς μπορούσε να μας πει, το βαθμό , πόσο σοβαρό κινητικό πρόβλημα δηλαδή θα είχε, αφού όλο αυτό προήλθε από έλλειψη οξυγόνου. Ήταν μια πορεία, βήμα – βήμα. Επισκεφθήκαμε πολλά κέντρα στο εξωτερικό, είχαμε κιόλας την ευχέρεια να το κάνουμε.

Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλά κέντρα αποκαταστάσης, χρειάζεται όμως να μένεις εκεί, για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού στην Κύπρο δεν υπάρχει τίποτα, για παιδιά με νευροαναπτυξιακές παθήσεις, κι έτσι πηγαινοερχόμασταν. Το κράτος, σ΄ όλο αυτό ήταν απών.

Ούτε ενημέρωση δε μας προσέφερε αλλά ούτε και κάποιου άλλου είδους, μορφής στήριξης, τόσο ψυχολογικής όσο κι οικονομικής. Μόνο μια διάγνωση, μας είπαν , ότι θα χρειαστεί φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, λογοθεραπεία και κάναμε κάποιες φυσικοθεραπείες, τις οποίες παρείχαν και παρέχουν, μέχρι σήμερα στο «Μακάρειο», εμείς όμως κάναμε κι από μόνοι μας, επιπρόσθετες “, συγκλονίζει η Γιούλα Πιτσιάλη…

Και συνεχίζει, ” τα πρώτα χρόνια, της ζωής, όταν το παιδί σου έχει κάποια αναπηρία, είσαι στο ψάξιμο, στο τι μπορώ να κάνω , δηλαδή για να τον βοηθήσω. Δοκιμάσαμε, όλες τις μεθόδους που υπήρχαν… Χρειάστηκε χρόνος να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση, αλλά περισσότερος χρόνος χρειάστηκε, μέχρι να καταφέρουμε εμείς να επικοινωνήσουμε με το παιδί.

Όταν συνειδητοποιήσεις όμως, ό, τι η αναπηρία, είναι εκεί και θα είναι εκεί, τότε αρχίζεις και εστιάζεις σε ποιο πρακτικά θέματα, όπως το πώς θα επικοινωνήσω μαζί με το παιδί μου, πώς θα το βοηθήσω να εκπαιδευτεί, πώς θα το βοηθήσω να κάνει πράγματα μόνο του… Άρα, εκεί αντιλαμβάνεσαι ότι το παιδί θα ζει με την αναπηρία κι εσύ, οφείλεις να του δώσεις τα εργαλεία που θα τον διευκολύνουν, για να ζήσει όσο καλύτερα μπορεί.

Όταν το παιδί μου, ήταν ακόμα βρέφος, και πηγαίναμε στο νοσοκομείο, και τα ματάκια του ήταν κάπως «διαφορετικά», λόγω σπαστικότητας, άρχισα να βιώνω τον ρατσισμό και να μου λένε «είναι καλό, το παιδί σας;» Κι απαντούσα, «ναι, μια χαρά είναι το παιδί μου». Ή όταν είχα επισκεφθεί, ένα νηπιαγωγείο εδώ, στη γειτονιά μας, για την εγγραφή του, μου είχαν πει «πρέπει να ρωτήσουμε τους γονείς των άλλων παιδιών, αν δεχτούν να είναι το παιδί σας στην τάξη». Τότε εκεί, συνειδητοποίησα, ότι ο κόσμος είτε μέσα από την άγνοια του, είτε μέσα από τους φόβους του, αντιμετωπίζει την αναπηρία λανθασμένα.

Στην αρχή, και άτομα από την οικογένεια μας, όταν μας επισκέπτονταν, τα πρόσωπα τους ήταν σκυθρωπά, αλλά ευτυχώς η δική μου οικογένεια, ο σύζυγος μου και τα άλλα δύο μου παιδιά, βγάζαμε τόση θετική ενέργεια, τόση αγάπη κι ευτυχία κι έτσι , σιγά – σιγά, ο περίγυρος μας, έπαψε να έχει αυτό το ύφος το λυπημένο και ν’ αντιμετωπίζει την αναπηρία, ως κάτι τόσο τραγικό, ή κάτι τόσο «κακό» και τους παρασύραμε μαζί μας, στο «εντάξει και τι έγινε».

Μπορεί να μην μπορούμε να κάνουμε τα τυπικά πράγματα αλλά μπορούμε να κάνουμε άλλα τόσα. Βλέποντας μας , η μητέρα μου, να αντιμετωπίζουμε, όλα αυτά τα θέματα δημιούργησε, έναν οργανισμό, «Αγκαλιά Ελπίδας» κι έτσι μέσα από αυτό το σύνδεσμο, μοιραζόμαστε πληροφορίες, απόψεις, στήριξη και με άλλους γονείς.

Μέσα από εκδηλώσεις, είχα την ευκαιρία να μιλήσω με γονείς, εκπαιδευτικούς, επαγγελματίες υγείας, από το εξωτερικό κι έτσι «συνάντησα», μια διαφορετική προσέγγιση, ότι η αναπηρία, δεν είναι κάτι το τραγικό αλλά ούτε και κάτι για το οποίο πρέπει να μεμψιμοιρούμε, που την έχουμε στη ζωή μας. Είναι εδώ, πολλοί άνθρωποι έχουν κάποια αναπηρία και με τα μέσα που υπάρχουν σήμερα, μπορούν να ζήσουν ισότιμα. Άρα αμέσως η φιλοσοφία μου, άλλαξε. Μελέτησα, τα δικαιώματα των παιδιών μας και είδα ότι μέσα από το κράτος καταπατούνται. Κι έτσι αποφάσισα ότι εκεί που πολεμώ για το δικό μου το παιδί, θα πολεμώ για όλα τα παιδιά του κόσμου, κι ο λόγος που σήμερα επικρατεί αυτή η χαοτική κατάσταση, εξαιτίας των αρμοδίων είναι γιατί εμείς οι ίδιοι, τους το επιτρέψαμε. Κι ο λόγος που το επιτρέψαμε, είναι γιατί δεν υπάρχει ο απαιτούμενος χρόνος.

Προσωπικά, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω την εργασία μου, όλα τα απογεύματα τρέχουμε σε θεραπείες, ειδική εκπαίδευση, άρα ένας γονέας, δεν έχει το χρόνο, που χρειάζεται να μελετήσει για τα δικαιώματα των παιδιών κι έτσι σιωπά. Μέσα από την «Αγκαλιά Ελπίδας», καταφέραμε κι οργανώσαμε τους γονείς, τους ενημερώσαμε κι έτσι πλέον διεκδικούν τα δικαιώματα των παιδιών. Κανείς, σ’ αυτό το κράτος, δε σου προσφέρει αυτά που σου οφείλει, εν αντιθέσει με τις Σκανδιναβικές χώρες, που διαθέτουν ένας κράτος με όραμα, ένα κράτος πρόνοια.

Στην Κύπρο, έμαθαν να κρύβουν τις ανεπάρκειες τους, ακόμα και τη στιγμή που τους ξεμπροστιάζεις, άρα καταλαβαίνεις, ότι δεν έχουν τη φιλοσοφία, δεν έχουν όραμα, γι αυτό και βγαίνω μπροστά. Υπάρχουν πολλοί γονείς, που δίνουν τις δικές τους μάχες, αλλά ίσως να μην ακούστηκαν.

Συνειδητά, δημοσίευσα, τον Νικόλα, με το αριστείο, στο απολυτήριο της δευτέρας γυμνασίου, γιατί περάσαμε μέσα από πολλές δοκιμασίες και μέσα από πολλούς αγώνες, για να του δώσουν καν την ευκαιρία, να βρίσκεται στην τάξη. Ακόμα, κι από το νηπιαγωγείο, όπως σας είπα πριν, μέχρι και σήμερα, σε κρίνουν με βάση την αναπηρία σου, «δεν είσαι εκπαιδεύσιμος», μας έβαλαν σε ειδική μονάδα, χωρίς να έχουμε την ευκαιρία, ίσης πρόσβασης στην εκπαίδευση. Δεν του είχαν δώσει το δικαίωμα, της εκμάθησης της νοηματικής γλώσσας, παρά το ότι έχει θέματα ακοής, κι έτσι δεν μπορούσε να επικοινωνήσει, μέχρι που αρχίσαμε εμείς, οι γονείς να φωνάζουμε, να απαιτούμε τα δικαιώματα των παιδιών μας. Κι έτσι άρχισαν σιγά – σιγά, να τα δίνουν, με το σταγονόμετρο.

Θυμάμαι, τη νοηματική του την είχαν δώσει μόνο δυο φορές τη βδομάδα, ενώ θα έπρεπε να έχει την προσωπική του δασκάλα νοηματικής ή συνοδό, αφού δεν υπήρχε άλλος τρόπος να επικοινωνήσει. Κάθε χρόνο, έκανα ενστάσεις, έστελνα επιστολές, προς το υπουργείο υγείας, προς το υπουργείο παιδείας, προς το υπουργείο εργασίας. Ορκίστηκα ότι δεν θα τους αφήσω, σε ησυχία. Στο γυμνάσιο, δεν τους άφησα πλέον κανένα περιθώριο, για κανένα άλλο πλαίσιο εκπαίδευσης. Το παιδί μου, έχει το δικαίωμα της πρόσβασης στην τάξη με προσοντούχο συνοδό, γι αυτό φωνάζουμε και λέμε ότι οι συνοδοί, έχουν μεγάλο έργο να επιτελέσουν, γιατί ο καθηγητής με είκοσι παιδιά, δεν μπορεί να δώσει την απαιτούμενη προσοχή, σε ένα παιδί που χρειάζεται κάτι περισσότερο.

Έχουμε, έναν εξαιρετικό, προσοντούχο συνοδό, ο οποίος τη στιγμή που ο καθηγητής παραδίδει, το μάθημα στην τάξη, ο συνοδός, του ερμηνεύει ταυτόχρονα το μάθημα στη νοηματική και υπάρχει προσαρμοσμένο υλικό. Η ύλη, όπως είναι στα σχολεία μας, δεν είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες των παιδιών με αναπηρία και ότι έχει δηλώσει και η επίτροπος στην Κύπρο, η κυρία Λήδα Κουρσουμπά, ότι απ’ εδώ ξεκινά η διάκριση.

Τη στιγμή που καλείς ένα παιδί με αναπηρία, να φοιτήσει και του δίνεις ένα βιβλίο, με μία ύλη, η οποία δεν είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους, δεν του δίνεις ίση πρόσβαση, άρα οφείλει το κράτος να δώσει, διαφοροποιημένο υλικό. Κι αυτό έγινε με το Νικόλα. Ζητήσαμε, διαφοροποιημένο υλικό, όλα τα κείμενο μεταφράζονται στο συμβολογράφο, για να μπορεί να τα κατανοήσει καλύτερα, γιατί έχουμε ακόμα δυσκολίες στην ανάγνωση, λόγω του ότι έχασε την προπαίδεια και την γλώσσα του δημοτικού, αφού δεν εκπαιδευόταν και κατάφερε να φοιτήσει, με την τόση επιτυχία που είδατε στη δεύτερα γυμνασίου, που για μας ήταν πολύ μεγάλος άθλος.

Ο ίδιος απολαμβάνει όλα τα μαθήματα, στην επιλογή μεταξύ μονάδας- τάξης, ασυζήτητη επιλέγει την τάξη, χαίρεται τη στιγμή, του διαγωνίσματος ή της εξέτασης, γιατί είναι η στιγμή που αποδεικνύει, το τι έχει μάθει. Δυστυχώς, έχει μπει στη διαδικασία, να αποδεικνύει στους άλλους συνεχώς, ό,τι ναι, μπορεί το σώμα μου να μην με υπακούει, αλλά αξίζω ακριβώς το ίδιο, όπως και τα άλλα τα παιδιά, έχω νοήση, μαθαίνω πράγματα. Κι η χαρά του, κάθε φορά που εξετάζεται είναι τεράστια, γιατί πλέον του δίνουμε και την ευκαιρία στο να δει τι μπορεί να μάθει.

Ο Νικόλας, λάμπει ολόκληρος. Είναι γεμάτος θετική ενέργεια, γεμάτος αγάπη κι ευγνωμοσύνη, για όλα όσα του προσφέρεις. Έχει τεράστια υπομονή. Έξι χρόνια στο δημοτικό, περίμενε εμείς να επικοινωνήσουμε μαζί του, εμείς δεν μπορούσαμε, ενώ ο ίδιος μπορούσε. Κι όμως ποτέ, δεν παραπονέθηκε, δεν είχε ακραίες συμπεριφορές. Είχε την υπομονή μέχρι να μάθουμε εμείς τη γλώσσα του, τη νοηματική να μπορούμε να επικοινωνούμε μαζί του.

Ο Νικόλας απαντά με το «ΝΑΙ» και με το «ΟΧΙ», είναι ο μόνος λόγος που έχει αλλά μπορούμε να επικοινωνήσουμε στα πάντα με κλειστού τύπου ερωτήσεις κι είναι επίσης οπτικός τύπος, ότι δει δεν το ξεχνάει. Έχει καταφέρει κι έχει αυξήσει την αίσθηση της όρασης, της αντίληψης, για να μπορεί να κατανοεί , το τι συμβαίνει γύρω του. Κι έτσι έμαθε να είναι πολύ παρατηρητικός.

Το πιο μεγάλο μάθημα, που με δίδαξε ο Νικόλας, ήταν μια μέρα, που είχε έρθει η γιαγιά στο σπίτι και μου έλεγε ότι έκανε τάμα, στην Παναγία της Τήνου, για να περπατήσει ο Νικόλας, να μιλήσει, ν’ ακούσει. Μιλούσε μπροστά του, ο Νικόλας φορούσε τ’ ακουστικά του, ξέρει την χειλανάγνωση, κι αμέσως εκνευρίστηκε.

Τότε εμείς, τον ρωτήσαμε γιατί εκνευρίστηκε και τον ρωτήσαμε επίσης αν θέλει να περπατήσει, και η απάντηση του ήταν όχι. Και τότε της είπα, γιατί επιμένουμε να αλλάξουμε, έναν άνθρωπο, ο οποίος, αποδέχτηκε τον εαυτό του και δεν έχει πρόβλημα, γι αυτό που είναι,; Άρα μην το ξανασυζητήσεις αν θα περπατήσει, γιατί δε θα περπατήσει, μακάρι να μπορούσε να γίνει αλλά για τον ίδιο δε σημαίνει κάτι. Και το μάθημα που μου έδωσε, εκείνη τη μέρα ο Νικόλας και το πιο μεγάλο ίσως, είναι ότι πρέπει να αποδεχόμαστε τον άλλο όπως είναι και να χαιρόμαστε, με τα απλά πράγματα της ζωής. Είμαστε μια οικογένεια με πολλές εμπειρίες, όλο χαρά, το μοναδικό πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι το κράτος.

Σημείωση: «Νοιώθω, ότι ζούμε την εποχή των Αφροαμερικανών στην Αμερική, με το Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που δεν επέτρεπαν στους Αφροαμερικανούς, να καθίσουν δίπλα , στα λεωφορεία ή στα εστιατόρια. Αυτό ακριβώς βιώνω στην Κύπρο, με τα παιδιά με αναπηρία.

Κρίνουν και τα άλλα παιδιά , όπως έκριναν και το δικό μου το παιδί, ότι είναι μη εκπαιδεύσιμο. Ίσως να μην μιλούν αλλά υπάρχουν άλλοι τρόποι να επικοινωνήσουν. Τα «πετούν» στις ειδικές μονάδες ή στα ειδικά σχολεία, χωρίς να τους δώσουν την ευκαιρία, με τα μέσα που οφείλουν να τους παρέχουν, για να έχουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση, τα κρίνουν ως μη εκπαιδεύσιμα.

Μόνο που οι γονείς, πλέον άρχισαν κι ενημερώνονται κι αντιλαμβάνονται, ότι οι ειδικές μονάδες μόνο φύλαξη μπορούν να παρέχουν στα παιδιά μας και να τους μάθουν τα πέντε βασικά πράγματα. Μόνο που πολλά απ’ τα παιδιά μας, τα πλείστα δηλαδή, έχουν τον τρόπο να εκπαιδευτούν , είναι δικαίωμα τους, και το κράτος οφείλει, να τους το παρέχει.

Έίτε αυτό λέγεται προσοντούχος συνοδός, γιατί οι συνοδοί δεν είναι προσοντούχοι, ώρες στήριξης, προσαρμοσμένο υλικό ή διαφορετικούς τρόπους εκπαίδευσης, υποστηρικτική τεχνολογία, εναλλακτική επικοινωνία, υπάρχουν τρόποι που τα παιδιά, μπορούν να μάθουν, φτάνει να τους επιτρέψουμε κι αυτό είναι το κύριο πρόβλημα.

Το υπουργείο παιδείας, δεν πιστεύει ότι αυτά τα παιδιά μπορούν να εκπαιδευτούν. Χρειάζονται λέει, αγάπη, μα αγάπη έχουν από την οικογένεια τους, αγάπη σημαίνει προσφορά… που είναι η δικιά σας αγάπη, κύριοι προς αυτά τα παιδιά; Τα παιδιά , είναι στα παγκάκια και κάθονται απομονωμένα από τα άλλα. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να ενσωματωθούν, όλα τα παιδιά μαζί, κι αυτό είναι κι ένα μάθημα για τα υπόλοιπα.

Κι αυτό, το βλέπω κι από το σχολείο του Νικόλα. τα παιδιά που βιώνουν την αναπηρία κι έχουν την ευκαιρία, να ενσωματώσουν ένα συμμαθητή τους, είτε με το να μάθουν λίγη νοηματική, είτε να παίξουν κάποια παιχνίδια που να μπορούν να τον συμπεριλάβουν, αύριο αυτά τα παιδιά αυτά, θα γίνουν καλύτεροι πολίτες, απ’ ότι είμαστε εμείς σήμερα, στο τι σχεδιάζουν, όχι σαν τη κοινωνία, που φτιάξαμε εμείς που έχουμε μάθει να αποκλείουμε και να παραπετάμε τα άτομα με αναπηρία, από τη ζωή μας…»