Έθεσα ένα ερώτημα στον εαυτό μου πριν λίγο καιρό. Πόσο διαφορετική θα ήταν η κοινωνία μας εάν, από το σχολείο ακόμα, διδασκόμασταν την ελληνική νοηματική γλώσσα; Αν αυτό είχε ξεκινήσει 30 χρόνια πριν, όταν ήμουν στο δημοτικό σχολείο, ίσως και να μην ήταν απαραίτητο να γράφω άρθρα περί της αποδοχής της αναπηρίας και της διαφορετικότητας. Μπορεί να αρθρογραφούσα για το πόσο καλύτερη είναι η χώρα μας εν συγκρίσει με άλλες.

Η κατάσταση όμως είναι αυτή που είναι στο παρόν. Μπορεί να αλλάξει και τι έχει να μας προσφέρει μια τέτοια ριζική αλλαγή; Ένιωθα ότι είχα ήδη τις απαντήσεις. Όμως αναζήτησα τους ειδικούς της Hands Up για να μου δώσουν τις δικές τους εμπεριστατωμένες απαντήσεις. Η Νεφέλη Ράντου είναι επιστημονική συνεργάτης της HandsUp. Διδάκτωρ Ειδικής Αγωγής και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, απόφοιτος του Παντείου Πανεπιστημίου.

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα άπτονται της κώφωσης και της νοηματικής γλώσσας, της εγκεφαλικής πλευρίωσης, της προτίμησης και της επιδεξιότητας χεριού. Έχει συμμετάσχει και έχει παρουσιάσει πολλές ερευνητικές εργασίες σε επιστημονικά συνέδρια. Ως ειδική παιδαγωγός εργάζεται σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης από το 2008, εκπαιδεύοντας μαθητές με διάφορες αναπηρίες (διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, νοητική υστέρηση, εγκεφαλική παράλυση, σύνδρομο Down, κ.τ.λ.).

Θεωρώ ότι η νοηματική γλώσσα θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία καθώς ωφελούνται εξίσου και οι κωφοί/βαρήκοοι μαθητές αλλά και οι μαθητές χωρίς αναπηρία. Όπως οι μαθητές επιλέγουν να μάθουν μία ξένη γλώσσα στο σχολείο, με αντίστοιχο τρόπο θα μπορούσε και η νοηματική να αποτελεί μέρος του σχολικού προγράμματος, ως μάθημα επιλογής ή σε υποχρεωτική βάση.

Αν οι ακούοντες μαθητές διδάσκονται την ΕΝΓ πώς ωφελούνται οι κωφοί μαθητές;

Αν η ΕΝΓ αποτελεί σχολικό μάθημα οι κωφοί μαθητές θα νιώθουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας καθώς θα χρησιμοποιούν μία γλώσσα η οποία χρήζει σεβασμού και αποδοχής. Δε θα περιθωριοποιούνται ως γλωσσική μειονότητα αλλά αντίθετα θα νιώθουν ότι χτίζονται γέφυρες επικοινωνίας και γόνιμης αλληλεπίδρασης. Ικανοποιώντας την ανάγκη του «ανήκειν», δε θα βιώνουν αρνητικά συναισθήματα και δε θα είναι αποκλεισμένοι από το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ακόμα, η αλληλεπίδραση των κωφών/βαρήκοων μαθητών με ακούοντες ομηλίκους τους θα τους βοηθήσει και στην εκμάθηση της ομιλούμενης γλώσσας. Οι κωφοί πρέπει να γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα καθώς ζουν σε μία κοινωνία ακουόντων όπου οι συναλλαγές γίνονται κυρίως μέσω της γλώσσας της πλειονότητας. Στην εκμάθηση νοηματικής αλλά και ομιλούμενης ελληνικής γλώσσας βασίζεται, άλλωστε, το ενδεδειγμένο μοντέλο δίγλωσσης εκπαίδευσης, το οποίο έχει νομικά κατοχυρωθεί και στην Ελλάδα από το 2008 (Ν.3699/2008).

Τα ακούοντα παιδιά, όμως, έχουν όφελος;

Βεβαίως. Τα ακούοντα παιδιά, καταρχάς, μαθαίνουν μία νέα γλώσσα και αποκτούν δεξιότητες επικοινωνίας και σε πληθυσμούς κωφών/βαρήκοων. Ακόμα, μαθαίνοντας νοηματική, αναπτύσσονται σε νοητικό και σε συναισθηματικό επίπεδο και ενστερνίζονται μία κουλτούρα ενσωμάτωσης. Είναι γεγονός ότι η χώρα μας υπολείπεται ως προς την ανάπτυξη της σχετικής κουλτούρας.

Τα άτομα με αναπηρία, κατά κανόνα, ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας ενώ σπάνια υπάρχει μέριμνα για την κάλυψη των αναγκών τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ενημέρωση ως προς τις ιδιαιτερότητες τους είναι εξαιρετικά σπάνια και γίνεται με αφορμή κάποια παγκόσμια ημέρα ή κάποιο συμβάν. Θεωρώ, λοιπόν, εξέχουσα ευκαιρία την εισαγωγή της νοηματική γλώσσας στα σχολεία στην κατεύθυνση της άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού.

Θεωρείτε ότι μπορεί να βοηθήσει στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού και την καταπολέμηση των διακρίσεων;

Φυσικά. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η διαφορετικότητα είναι μέρος της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Όπως υπάρχουν άνθρωποι ψηλοί και κοντοί, με καφέ ή με πράσινα μάτια, με φακίδες ή όχι, υπάρχουν και άνθρωποι με αισθητηριακές ή κινητικές αναπηρίες, άνθρωποι που μειονεκτούν νοητικά ή παρουσιάζουν αναπτυξιακές ή άλλες διαταραχές.

Ως επαγγελματίας του χώρου, ακούω πολύ συχνά από ανθρώπους εκτός του χώρου να λένε ότι δε γνωρίζουν τι σημαίνει αναπηρία και ως εκ τούτου μπορεί να είναι αμήχανοι ως προς την αντιμετώπισή της. Δυσκολεύονται ακόμα και στις λέξεις που θα βρουν για να εκφραστούν για την αναπηρία. Η σωστή ενημέρωση και η υιοθέτηση μίας κουλτούρας αποδοχής της διαφορετικότητας αποτελεί ουσιαστικό βήμα για την άρση αδέξιων χειρισμών και τελικά την καταπολέμηση των διακρίσεων.

Αν θεωρητικά ξεκινούσε από τη φετινή σχολική χρονιά να διδάσκεται η ΕΝΓ, πόσο διαφορετικό θα ήταν το επίπεδο επικοινωνίας και συμπεριφοράς μεταξύ των συμπολιτών μας και των κωφών, σε 20 χρόνια;

Πιστεύω ότι θα υπήρχαν μεγάλες διαφορές. Αναφορικά με την επικοινωνία, σταδιακά θα γεφυρωνόταν το γλωσσικό χάσμα μεταξύ κωφών και ακουόντων καθώς και οι δύο πληθυσμιακές ομάδες θα εξοικειώνονταν και με τις δύο γλώσσες, νοηματική και ελληνικά. Ως προς τη συμπεριφορά, ως απότοκο της γλωσσικής αλληλεπίδρασης, οι δύο ομάδες θα είχαν επαφές σε επίπεδο καθημερινότητας, και όχι συγκυριακά ή ποτέ – όπως συμβαίνει σήμερα.

Οι ακούοντες θα γνώριζαν πώς να επικοινωνήσουν με τους κωφούς  αλλά και οι κωφοί θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε δρώμενα και να μοιραστούν πολλές εμπειρίες με τους κωφούς. Η αποδοχή των μεν από τους δε (ως «μεν» και ως «δε» θεωρούνται και κωφοί και οι ακούοντες) θα αποτελούσε αυτονόητη διαδικασία.

Στην κατεύθυνση της αποδοχής την οποία επισημαίνετε αναφέρεται και ο πρόσφατος νόμος του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης αναφορικά με την προσβασιμότητα.

Ακριβώς. Με το Ν. 4488/2017, η κάλυψη των επικοινωνιακών αναγκών των κωφών/βαρήκοων, αλλά και συλλήβδην των ατόμων με αναπηρία, προωθείται ως μείζονος σημασίας ενώ επαναπροσδιορίζεται η έννοια της προσβασιμότητας. Το κράτος αλλά και φορείς οφείλουν να λαμβάνουν μέριμνα για την εξυπηρέτηση, σε ισότιμη βάση, όλων ανεξαιρέτως των πολιτών.

Με αφορμή την αναφορά στο κράτος, και πάλι θεωρητικά, αν ξεκινούσε από τη φετινή σχολική χρονιά η οργάνωση και ενσωμάτωση της εκμάθησης της ΕΝΓ μέσα στον επόμενο χρόνο, μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες του διδακτικού προσωπικού; Υπάρχει επάρκεια ατόμων στην Ελλάδα που να γνωρίζουν τη γλώσσα και να μπορούν να τη διδάξουν;

Για να γίνει σωστά η ενσωμάτωση της ΕΝΓ στο σχολικό πρόγραμμα θα πρέπει να οργανωθεί με συστηματικό τρόπο. Αρχικά θεωρώ ότι πρέπει να συντονιστεί σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης τόσο το αναλυτικό πρόγραμμα όσο και η στελέχωση των σχολικών μονάδων από ανθρώπους οι οποίοι γνωρίζουν την ΕΝΓ πολύ καλά. Επαγγελματίες διερμηνείς καθώς και -ακόμα περισσότερο- κωφοί οι οποίοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα σε επίπεδο καθημερινότητας θα ήταν οι πλέον αρμόδιοι για να τη διδάξουν στους μαθητές, αφού εκπαιδευτούν και οι ίδιοι στη μέθοδο και τον τρόπο διδασκαλίας.

Θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο ως κατακλείδα;

Αξίζει να αναφέρω ένα προσωπικό μου βίωμα, το οποίο ωστόσο θεωρώ χαρακτηριστικό και σχετίζεται με την ανάπτυξη της κουλτούρας στην οποία αναφέρομαι. Έγραψα την κόρη μου όταν ήταν 2,5 χρονών σε ένα παιδικό σταθμό στον οποίον φοιτούν και παιδιά με αναπηρία. Από την πρώτη εβδομάδα παρατήρησε ότι κάποια παιδιά διαφοροποιούνταν ως προς τη συμπεριφορά τους –«Μαμά, η Μαρία δε μιλάει και ο Δημήτρης συνέχεια κινείται».

Αφού ολοκλήρωσε το διετή κύκλο στον παιδικό σταθμό, πήγε το Σεπτέμβρη στο προνήπιο, όπου δε φοιτά κανένα παιδί με αναπηρία. Η κόρη μου, λοιπόν, μου είπε το εξής : «Μαμά, περίεργο! Στο καινούριο μου σχολείο όλα τα παιδιά μιλούν και κάθονται ήσυχα»…

*Να ευχαριστήσω τον Γιώργο Στάθη για τη συνεργασία κατά τη διεξαγωγή της συνέντευξης.

Η εταιρία HandsUp είναι το πρώτο πρακτορείο Διερμηνέων Νοηματικών Γλωσσών στην Ελλάδα, μία εκ των νικητών του business incubator egg και τιμηθείσα με το 1ο βραβείο νεανικής επιχειρηματικότητας το 2017, 1ο βραβείο στην κατηγορία «Καλύτερη κοινωνική εταιρεία» και 2ο βραβείο στην γυναικεία επιχειρηματικότητα, για το 2018. Προσφέρει υπηρεσίες προσβασιμότητας σε κωφά και βαρήκοα άτομα, όπως: διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα, χειλεανάγνωση, παροχή ενημέρωσης και ψυχαγωγίας πανελληνίως μέσω της νέας ιστοσελίδα της: hands-up.org.

Βογιατζής Ηλίας