Οι ψυχολόγοι προσπαθούν να αποτυπώσουν ένα από τα πιο πυρηνικά συναισθήματα που οδηγεί σε συγκρούσεις και μισαλλοδοξία μέσα από μία δεκαετή έρευνα.

---

Η χαιρεκακία, η αίσθηση της ευχαρίστησης των ανθρώπων που απορρέει από τη δυστυχία των άλλων, είναι ένα οικείο συναίσθημα για πολλούς- ίσως ειδικά κατά την διάρκεια αυτής τη εποχής που κυριαρχούν τα social media.

Αυτό το συχνό, αλλά ακόμη δυσνόητο, συναίσθημα μπορεί να μας παρέχει ένα πολύτιμο τρόπο για να δούμε την πιο σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, υποστηρίζει μία ανασκόπηση ψυχολόγων από το Emory University.

Η ανασκόπηση που δημοσιεύεται στο journal New Ideas on Psychology βασίστηκε σε στοιχεία από τρεις δεκαετίες κοινωνικής, αναπτυξιακής, προσωπικής και κλινικής έρευνας για να δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο ώστε να εξηγήσει συστηματικά την χαιρεκακία. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι η χαιρεκακία περιλαμβάνει τρία ξεχωριστά και αλληλένδετα στοιχεία: επιθετικότητα, αντιπαλότητα και δικαιοσύνη, τα οποία έχουν ξεχωριστή αναπτυξιακή προέλευση και συσχέτιση με την προσωπικότητα.

Η απανθρωποποίηση φαίνεται να βρίσκεται στον πυρήνα της χαιρεκακίας, λέει ο ψυχολόγος Γουάνγκ και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. Τα ερεθίσματα που προκαλούν την χαιρεκακία, όπως οι εντάσεις μεταξύ των ομάδων, τείνουν επίσης να προωθούν την απανθρωποποίηση.

Η απανθρωποποίηση παρουσιάζεται όταν αντιλαμβανόμαστε ότι σε ένα άτομο ή σε μία ομάδα εκλείπουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που ορίζουν τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος. Αυτή η αντίληψη μπορεί να είναι λεπτή, όπως αν υποθέσουμε ότι κάποιο μέλος ομάδας από μία διαφορετική εθνότητα δεν νιώθει όλο το φάσμα των συναισθημάτων όπως νιώθει κάποιος που είναι μέλος της ομάδας, σε κάθε περίπτωση με καταφανείς τρόπους, όπως η εξίσωση των σεξουαλικών παραβατών με τα ζώα.

Τα άτομα που συχνά θεωρούν απάνθρωπους τους άλλους έχουν μια προδιάθεση σε αυτό. Η απανθρωποποίηση μπορεί επίσης να είναι περιστασιακή, όπως για παράδειγμα οι στρατιώτες που εξαθλιώνουν ως άτομο τον αντίπαλο μόνο κατά την διάρκεια της μάχης.

Η βιβλιογραφική ανασκόπηση παρουσιάζει ισχυρές ενδείξεις ότι η τάση να βιώνουμε χαιρεκακία δεν παρουσιάζεται μόνη της, αλλά ότι επικαλύπτεται ουσιαστικά με άλλα σκοτεινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως ο  σαδισμός, ο ναρκισσισμός και η ψυχοπάθεια. Επιπλέον διαφορετικές μορφές της χαιρεκακίας μπορεί να σχετίζονται κάπως διαφορετικά με αυτά τα κακόβουλα χαρακτηριστικά.

Ένα πρόβλημα με τη μελέτη του φαινομένου είναι η έλλειψη ενός ορισμού της χαιρεκακίας, κάτι που κυριολεκτικά σημαίνει ‘χαλαρή χαρά’ στα γερμανικά. Από τους αρχαίους χρόνους, μελετητές καταδίκασαν την χαιρεκακία ως κάτι κακό, ενώ άλλοι την αντιλήφθηκαν ως ηθικά ουδέτερη ή ακόμη και αρετή.

Η χαιρεκακία είναι ένα μυστηριώδες φαινόμενο που είναι δύσκολο να αποτυπωθεί και αναλυθεί. Είναι ένα είδος ζεστής και ψυχρής εμπειρίας που συνδέεται με μια αίσθηση ενοχής. Μπορεί να σε κάνει να αισθανθείς περίεργα όταν νιώθεις ευχαρίστηση ακούγοντας ότι κάποια κακά πράγματα συμβαίνουν σε κάποιον άλλο.

Οι ψυχολόγοι βλέπουν την χαιρεκακία μέσα από το πλαίσιο τριών θεωριών

1. Η θεωρία του φθόνου επικεντρώνεται σε μια ανησυχία για την αυτό-αξιολόγηση και μείωση των οδυνηρών συναισθημάτων.
2. Η θεωρία της αξιοπρέπειας συνδέει την χαιρεκακία με την ανησυχία για την κοινωνική δικαιοσύνη και την αίσθηση ότι κάποιος έλαβε την ατυχία που του άξιζε να του συμβεί.
3. Η θεωρία των ενδο-συγκρούσεων μεταξύ των μελών των ομάδων σχετίζεται με την κοινωνική ταυτότητα και τη χαιρεκακία που ένιωσαν μετά την ήττα των μελών της αντίπαλης ομάδας, όπως κατά την διάρκεια αθλητικών και πολιτικών διαγωνισμών.

Το άρθρο της ανασκόπησης υποστηρίζει μια ενιαία και κινητήρια θεωρία: Όσον αφορά στην αυτό-αξιολόγηση, την κοινωνική ταυτότητα και την δικαιοσύνη, αυτές αποτελούν τρία κίνητρα που οδηγούν τους ανθρώπους στην χαιρεκακία. Αυτό που απομακρύνει τους ανθρώπους από την χαιρεκακία είναι η ικανότητα να νιώθουν ενσυναίσθηση για τους άλλους και να τους αντιλαμβάνονται ως πλήρεις ανθρώπους και να δείχνουν ενσυναίσθηση γι’ αυτούς.

Οι απλοί άνθρωποι μπορεί προσωρινά να χάσουν την ενσυναίσθηση τους για τους άλλους. Αλλά όσοι παρουσιάζουν συγκεκριμένες διαταραχές προσωπικότητας και αντίστοιχα χαρακτηριστικά- όπως η ψυχοπάθεια, ο ναρκισσισμός ή ο σαδισμός- είναι είτε λιγότερο ικανοί είτε έχουν λιγότερα κίνητρα να βάλουν τον εαυτό τους στην θέση των άλλων.

Διευρύνοντας την προοπτική της χαιρεκακίας και συνδέοντας όλα τα σχετικά φαινόμενα που σχετίζονται με αυτή, ελπίζουμε ότι θα έχουμε δημιουργήσει ένα πλαίσιο για να αποκτήσουμε περισσότερες γνώσεις γι’ αυτό το σύνθετο και πολύπλευρο συναίσθημα, λέει ο Wang.

Όλοι βιώνουμε το αίσθημα της χαιρεκακίας αλλά δεν μας αρέσει να το σκεφτόμαστε πολύ επειδή δείχνει πόσο αμφίθυμοι μπορούμε να γίνουμε με τους συνανθρώπους μας, συνεχίζει. Όμως η χαιρεκακία επισημαίνει τις ανησυχίες μας και είναι σημαντικό να την μελετάμε με συστηματικό τρόπο αν θέλουμε να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση.

Πηγή: Shensheng Wang et al. Schadenfreude deconstructed and reconstructed: A tripartite motivational model, New Ideas in Psychology (2018)
Απόδοση: Νάσια Αντωνίου
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr