Το συγκεκριμένο άρθρο υπογράφει ο Γιάννης Πολυχρ., Αρχιτέκτων Ε.Μ.Π., Εμπειρογνώμων Προσβασιμότητας ΑμεΑ, τ. Προϊστάμενος Γραφείου Προσβασιμότητας στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Μια μεγάλη κατηγορία πολιτών που χαρακτηρίζεται ως «εμποδιζόμενα άτομα» στην οποία περιλαμβάνονται και τα άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ), αντιμετωπίζει δυσχέρειες στην αυτόνομη διαβίωση και διακίνηση εξαιτίας του λανθασμένου ή παρωχημένου σχεδιασμού των κτιρίων, των μέσων μαζικής μεταφοράς, της εργονομίας των εγκαταστάσεων και της διαμόρφωσης των κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων.

Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν το 10% ως 12% του πληθυσμού της χώρας, ενώ στα εμποδιζόμενα αντιστοιχεί ένα ποσοστό περίπου 50%, δηλαδή ένας στους δύο πολίτες πιθανόν να μην μπορέσει να χρησιμοποιήσει την αστική υποδομή όταν δεν υπάρχει η κατάλληλη πρόσβαση.

Ενός ανάπηρου ατόμου μειώνεται δραματικά η ποιότητα ζωής, αν δεν μπορεί να βγει από το σπίτι του και να πάει σε κάποιο εστιατόριο/κινηματογράφο/θέατρο/δημόσια υπηρεσία ή να αναπτύξει δραστηριότητα σύμφωνη με τα ενδιαφέροντά του. Η πρόσβαση δίνει τη δυνατότητα στα ΑμεΑ, να ενταχθούν στο σώμα της κοινωνίας και να συμμετέχουν ισότιμα στις δραστηριότητες, τις υπηρεσίες και τις απολαβές που και τα άλλα μέλη της έχουν.

Στον Δήμο Αθήνας, με πληθυσμό 664.046 μόνιμους κατοίκους (απογραφή 2011) τα ΑμεΑ υπολογίζονται σε περίπου 73.000 άτομα, ενώ με κινητική αναπηρία σε 23.000 άτομα. Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται οι επισκέπτες-τουρίστες, που δυνητικά αυξάνουν τον πληθυσμό του Δήμου. Οι αριθμοί αυτοί δεν αντιστοιχούν στα ελάχιστα ΑμεΑ που βλέπουμε να κυκλοφορούν στην Αθήνα. Είναι δηλαδή μία ακόμη απόδειξη της έλλειψης ικανοποιητικής υποδομής και πρόσβασης.

Σήμερα, πλέον, αφενός μεν έχουμε τα εργαλεία εκείνα που μας επιτρέπουν την σωστή εφαρμογή της πρόσβασης (νομοθεσία, προδιαγραφές, τεχνολογία), αφετέρου δε έχουμε μία νέα φιλοσοφία προσέγγισης και αντιμετώπισης των θεμάτων που αφορούν στο δομημένο περιβάλλον. Η φιλοσοφία αυτή συμπυκνώνεται στο ότι σχεδιάζουμε τις ίδιες υποδομές, προσβάσεις και εξυπηρετήσεις για όλους τους χρήστες, χωρίς διαφοροποιήσεις, δηλαδή εφαρμόζουμε τον «Σχεδιασμό για Όλους» ή τον «Καθολικό Σχεδιασμό» (universal design).

Ο Δήμος Αθηναίων, πρώτος δήμος της χώρας, που στα όριά του υπάρχουν σημαντικά ιστορικά και πολιτιστικά κτίρια, μνημεία και χώροι και υποδέχεται πλέον και έναν πολύ μεγάλο αριθμό τουριστών όλο τον χρόνο, έχει δυστυχώς κάνει πολύ λίγα για την πρόσβαση και εξυπηρέτηση των πολιτών και επισκεπτών ΑμεΑ.

Δεν έχει συστηματικά ασχοληθεί με την πρόσβαση και εξυπηρέτηση των ατόμων με αναπηρία και των εμποδιζομένων ατόμων στους υπαίθριους κοινόχρηστους χώρους της πόλης και στα κτίρια στα οποία βρίσκονται οι υπηρεσίες του ή στα πολιτιστικά κτίρια και στους χώρους άθλησης που ανήκουν στην αρμοδιότητά του.

Επίσης, φαίνεται ότι δεν έχει προχωρήσει σε κανένα σχεδιασμό και ενέργεια ενόψει του 2020, οπότε σύμφωνα με τον νόμο 4067/2012., όλα τα δημόσια κτίρια και χώροι πρέπει να γίνουν προσβάσιμα. Αν απαριθμήσουμε τα προβλήματα, θα δούμε ότι είναι αρκετά. Ενδεικτικά:

• Στα πεζοδρόμια, τα μεγαλύτερα προβλήματα εντοπίζονται στις ράμπες, όπου πολλές φορές στην συμβολή με το οδόστρωμα «μπλοκάρουν» οι μικρές ρόδες των αναπηρικών αμαξιδίων. Ακόμη συχνά συμβαίνει να μην υπάρχει απορροή των ομβρίων με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τοπικά «λιμνούλες» νερού. Επίσης όπου τα δάπεδα έχουν φθορές και είναι ασυντήρητα δυσκολεύουν την κίνηση και προκαλούν ατυχήματα, ενώ όπου υπάρχουν κενά στους αρμούς των πλακών ή των κυβολίθων, δημιουργούν πρόβλημα στην κίνηση των πεζών και ιδιαίτερα των ΑμεΑ.
• Επιπλέον, έχουν δημιουργηθεί από τον δήμο εσοχές στα πεζοδρόμια για την τοποθέτηση κάδων απορριμμάτων. Οι εσοχές αυτές, όταν μάλιστα δεν έχουν πλέον κάδους, είναι πολύ επικίνδυνες για όλους, ιδιαίτερα όμως για τα άτομα με προβλήματα στην όραση. Απαιτείται άμεσα, όπου δεν υπάρχουν πλέον κάδοι, οι εσοχές να κλείσουν και όπου παραμένουν κάδοι να οριοθετούνται και να σημαίνονται κατάλληλα π.χ. με κιγκλίδωμα.
• Πολλές φορές οι ράμπες στις διαβάσεις πεζών δεν είναι η μία απέναντι στην άλλη, αλλά σε τυχαίες θέσεις, ενώ αν παρεμβάλλεται και νησίδα, αυτή συχνά δεν υποβιβάζεται στο σημείο της διάβασης ώστε να διευκολύνει την κίνηση των αμαξιδίων.
• Οι οδηγοί όδευσης τυφλών διακόπτονται συχνά από τα καπάκια των φρεατίων των ρολογιών ύδρευσης, από περίπτερα και από άλλον αστικό εξοπλισμό ή απλώς καταλαμβάνονται από τραπεζοκαθίσματα. Πολλές φορές μικρότερης σημασίας δρόμοι έχουν οδηγό τυφλών και μεγαλύτερης δεν έχουν, όπως π.χ. συμβαίνει με την Πανεπιστημίου που δεν έχει, ενώ έχουν οι παράδρομοί της.
• Άλλα προβλήματα στην κίνηση των ΑμεΑ είναι η μη οριοθέτηση του σκάμματος για τα δένδρα, τα χαμηλά κλαδιά και οι κορμοί που παρεμβάλλονται στην πορεία των πεζών, τα κάθε είδους εμπόδια μόνιμα ή προσωρινά όπως και ή κακή χωροθέτηση του αστικού εξοπλισμού.
• Δεν υπάρχουν θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων ΑμεΑ στα κτίρια που στεγάζουν υπηρεσίες ή άλλες λειτουργίες του Δήμου και κυρίως δεν υπάρχουν θέσεις στάθμευσης αποκλειστικά για ΑμεΑ, όπως η νομοθεσία προβλέπει και όπως όλοι οι άλλοι μεγάλοι δήμοι της χώρας έχουν. Ο Δήμος Αθηναίων παρανομεί συστηματικά και διαχρονικά, καλύπτει το θέμα με μία δικής του πατέντας απόφαση που λέει ότι μπορούν να παρκάρουν αναπηρικά αυτοκίνητα σε θέσεις ελεγχόμενης στάθμευσης επισκεπτών χωρίς πληρωμή. Όμως σε καμία πινακίδα στις θέσεις ελεγχόμενης στάθμευσης δεν αναφέρεται η δυνατότητα αυτή. Κανονικά έπρεπε να έχει θέσεις στάθμευσης με την ανάλογη σήμανση αποκλειστικά για αναπηρικά αυτοκίνητα και σε ποσοστό 5% όλων των θέσεων στάθμευσης – κατοίκων και επισκεπτών.
• Υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί πρόσβασης στα κτίρια που στεγάζουν υπηρεσίες του Δήμου, τα ΚΕΠ ή είναι πολιτιστικά κτίρια, βιβλιοθήκες, μουσεία και χώροι αθλητισμού. Το πρόβλημα γενικότερα έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία πληροφορία στον ιστοχώρο «cityofathens» για την πρόσβαση και εξυπηρέτηση στα κτίρια του Δήμου, όμως δεν έχουν θέσεις στάθμευσης και χώρους υγιεινής ΑμεΑ. Επισημαίνεται ότι η πρόσβαση δεν περιορίζεται μόνο στη ύπαρξη προσβάσιμης εισόδου, κεκλιμένων επιπέδων και ανελκυστήρων, αλλά απαιτούνται και θέσεις στάθμευσης, κατάλληλη σήμανση, έπιπλα και εξοπλισμός, χώροι υγιεινής ΑμεΑ, εκπαιδευμένο προσωπικό κ.λπ.
• Ένα επίσης σημαντικό ζήτημα είναι η πρόσβαση και εξυπηρέτηση των επισκεπτών – τουριστών ΑμεΑ στην Αθήνα. Πουθενά δεν αναφέρεται ότι σημαντικά κτίρια και χώροι είναι προσβάσιμοι όπως για παράδειγμα η Ακρόπολη, το Ηρώδειο, το Μουσείο Ακροπόλεως, η Αρχαία Αγορά και το Μουσείο της, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Νομισματικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο κ.λπ. Ακόμα, δεν δίνονται πληροφορίες για την πρόσβαση στις συγκοινωνίες , τα ξενοδοχεία, τα καταστήματα, τους δημόσιους χώρους υγιεινής, δηλαδή δεν δίνονται πληροφορίες που είναι εξαιρετικά σημαντικές για να αποφασίσει κάποιο ΑμεΑ να έρθει στην Αθήνα.

Στον Δήμο Αθηναίων, αρμόδιο για τις «Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες» είναι το «Τμήμα Πολιτικών Ισότητας και Αντιμετώπισης Διακρίσεων» της «Διεύθυνσης Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υγείας». Στις Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες ανήκουν οι άστεγοι, τα Άτομα με Αναπηρίες, και οι ουσιοεξαρτώμενοι. Το Τμήμα έχει διάφορες αρμοδιότητες και στόχους, μεταξύ των οποίων είναι και η πρόσβαση.

Είναι λάθος όσον αφορά την πρόσβαση, η ένταξη των ΑμεΑ και κατ΄ επέκταση και των εμποδιζομένων ατόμων, στην ίδια ομάδα με τους άστεγους και τους ουσιοεξαρτώμενους, δεδομένου ότι οι ανάγκες – δυνατότητές τους διαφέρουν τελείως. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι μία κοινωνική υπηρεσία δεν έχει την αρμοδιότητα, ικανότητα και γνώση να ελέγχει την πρόσβαση, γιατί αυτή μπορεί να ελεγχθεί μόνο από μία τεχνική υπηρεσία.

Οι δημοτικοί άρχοντες και οι αρμόδιοι του δήμου πρέπει να αντιληφθούν ότι είναι αδύνατη η εξυπηρέτηση, διευκόλυνση και κοινωνική ένταξη των ΑμεΑ χωρίς την ύπαρξη πρόσβασης. Οι προτάσεις είναι αρκετές. Ενδεικτικά μόνο, πρέπει κάθε έργο και δραστηριότητα που αναπτύσσεται από τον Δήμο να εμπεριέχει την πρόσβαση και εξυπηρέτηση των ΑμεΑ και των εμποδιζομένων ατόμων.

Να ανατεθούν τα θέματα της πρόσβασης αποκλειστικά σε τεχνική υπηρεσία του Δήμου. Ο ιστοχώρος του Δήμου να γίνει λειτουργικός και προσβάσιμος. Στα κτίρια με υπηρεσίες του Δήμου, τα πολιτιστικά κτίρια, τους αθλητικούς χώρους κ.λπ. να αναφέρεται η ύπαρξη ή μη πρόσβασης και να υπάρχει ενημέρωση και εκπαίδευση των υπαλλήλων.

Ακόμη, να γίνει κατανοητό σε όλους, με ενημερωτικά έντυπα αλλά και συστηματικά από τον Αθήνα 984, ότι όταν σχεδιάζουμε για ΑμεΑ και εμποδιζόμενα άτομα, σχεδιάζουμε ένα περιβάλλον περισσότερο ασφαλές και φιλικό για όλους, δημότες και επισκέπτες.