Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

Ένας έφηβος με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος χρειάζεται διαρκή υποστήριξη ώστε να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της εφηβείας. Η εξερεύνηση της σεξουαλικότητας, οι σχέσεις με το άλλο φύλο αποτελούν τα συνηθέστερα θέματα που απασχολούν τους εφήβους. Οι γονείς πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για τις αλλαγές που θα προκύψουν κατά το διάστημα αυτό όχι μόνο λόγο της εφηβείας αλλά και του αυτισμού.

Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι η εφηβεία είναι ανεξάρτητη από τις αναπτυξιακές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί στο φάσμα του αυτισμού. Η εφηβεία συνήθως ξεκινά στην ηλικία των 12 ετών για τα κορίτσια και στα 14 για τα αγόρια, αλλά μπορεί να ξεκινήσει και νωρίτερα (προεφηβεία).

Οι γονείς, άλλα μέλη της οικογένειας αλλά και οι φροντιστές του εφήβου με αυτισμό θα παρατηρήσουν σημαντικές αλλαγές κατά την εφηβεία. Οι αλλαγές αυτές κατά κύριο λόγο είναι σωματικές αλλά κάποιες είναι συναισθηματικές και ψυχολογικές.

Τα χρόνια της εφηβείας μπορούν να είναι αρκετά απαιτητικά, ειδικά όταν πρόκειται για θέματα με το άλλο φύλο, αφού οι γονείς και οι φροντιστές θα πρέπει να καθοδηγήσουν τον έφηβο για θέματα προσέγγισης, υγιεινής αλλά και κατανόησης της σεξουαλικότητας.

Υγιεινή

Αντίθετα με τους συνομηλίκους τους, οι έφηβοι με αυτισμό μπορεί να μην αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα της καθαριότητας. Πολλοί ίσως να έχουν και αισθητηριακή αμυντικότητα απέναντι στο μπάνιο, έτσι αποφεύγουν να πλένονται.

Οι γονείς και οι φροντιστές χρειάζεται να αναπτύξουν με συστηματικότητα τεχνικές ώστε να βοηθήσουν τον έφηβο να πλένεται και να προσθέσουν ρουτίνες υγιεινής όπως η χρήση αποσμητικού και καθαρά ρούχα. Για τα κορίτσια εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζουν ρουτίνες καθαριότητας σχετικά με την έμμηνο ρήση, όπως η χρήση σερβιέτας/ταμπόν σε αυτό το στάδιο.

Σεξουαλικότητα

Ένας έφηβος με αυτισμό θα αρχίσει να αισθάνεται έλξη στο αντίθετο φύλο και να αναπτύσσει σεξουαλικές ορμές. Είναι αρκετά συνηθισμένο έφηβοι με αυτισμό να αυνανίζονται, έτσι είναι σημαντικό να διδαχθούν σχετικά με κατάλληλους χώρους που μπορούν να το κάνουν.

Είναι επίσης καλή χρονική στιγμή να επικοινωνήσουμε στον έφηβο και τα παρακάτω:

• Μην αφήνεις άλλους ανθρώπους να αγγίζουν το σώμα σου και κυρίως ευαίσθητες περιοχές.
• Μην εκθέτεις το σώμα σου σε δημόσιους χώρους.
• Μην εμπλακείς σε ομάδα η οποία θα σου προτείνει τον όποιο σεξουαλικό πειραματισμό .
• Είτε αισθάνεστε άνετα σαν γονείς είτε όχι, δεν πρέπει να αμελήσετε αυτή τη συζήτηση

Η πιθανότητα κρίσεων επιληψίας είναι αυξημένη κατά την εφηβεία

Η πιθανότητα σε άτομα με αυτισμό να εκδηλώσουν επιληπτική κρίση κατά την εφηβεία είναι 1 στις 4. Η αιτία δεν είναι γνωστή αν και εικάζεται ότι οφείλεται στις ορμονικές αλλαγές στο σώμα. Έφηβοι με αυτισμό ίσως να εκδηλώσουν υποκλινικές κρίσεις επιληψίας οι οποίες μπορεί να είναι ήπιες  και να περάσουν απαρατήρητες. Υπάρχουν ποικίλα διαγνωστικά τεστ τα οποία μπορούν να εντοπίσουν αν ένας έφηβος εκδηλώνει κρίσεις. Αν έχετε κάποια τέτοια ένδειξη συμβουλευτείτε των παιδίατρο σας.

Πώς επικοινωνούν οι έφηβοι με αυτισμό;

Οι έφηβοι στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να έχουν περιορισμένη λεκτική επικοινωνία ακόμη και αν το επίπεδο λειτουργικότητας τους είναι μέτριο ή και υψηλό. Έφηβοι με διάγνωση Αυτισμού Υψηλής Λειτουργικότητας, συνήθως δεν έχουν ελλείμματα στην λεκτική επικοινωνία, την κίνηση και στις δεξιότητες αθλητικού τύπου. Τα ελλείμματα αφορούν κυρίως τον κοινωνικό και επικοινωνιακό τομέα οπότε και φανερώνουν την διαφοροποίηση του εφήβου σε κοινωνικές καταστάσεις.

Λόγω των κοινωνικών και λεκτικών περιορισμών, οι έφηβοι στο φάσμα του αυτισμού μπορεί:

• Να μην ανταποκρίνονται καταλλήλως.
• Να μιλούν για προσωπικά τους ενδιαφέροντα.
• Να μην ανταποκρίνονται στο χιούμορ και στο σαρκασμό.
• Να μιλούν με επιτηδευμένο-επαγγελματικό τόνο.

Παρότι αυτά τα ελλείμματα δεν είναι ιδιαιτέρως σοβαρά, μπορούν να βλάψουν την κοινωνική ζωή του εφήβου.

Πως το φάσμα του αυτισμού επηρεάζει έναν έφηβο;

Η διαταραχή αυτιστικού φάσματος μπορεί να επηρεάσει ποικιλοτρόπως έναν έφηβο. Την περίοδο αυτή συμβαίνουν αλλαγές στο σώμα αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο  και ο έφηβος μπορεί να δυσκολευτεί να διαχειριστεί αυτές τις αλλαγές και τα νέα δεδομένα στη ζωή του.

Μερικά παραδείγματα πιθανών αλλαγών στη ζωή ενός εφήβου μπορεί να είναι:

• Δυσκολία να ακολουθήσει περίπλοκους σχολικούς κανόνες και ρουτίνες.
• Επαναστατική συμπεριφορά στο σπίτι και το σχολείο.
• Δυσκολία στη σύναψη φιλικών σχέσεων λόγω υγιεινής.
• Δυσκολία να κατανοήσουν ρομαντικά και σεξουαλικά συναισθήματα.
• Ενδίδει στην πίεση συνομηλίκων χωρίς να αναλογίζεται τις συνέπειες.
• Αποτελεί στόχο σχολικού εκφοβισμού εξαιτίας φτωχών κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.

Δραστηριότητες για εφήβους στο φάσμα του Αυτισμού

Δραστικότητες εκτός σπιτιού μπορούν να βοηθήσουν τον έφηβο να διαφοροποιήσει τη ρουτίνα του. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην εκμάθηση νέων πραγμάτων εκτός σχολικής τάξης γεγονός που ενισχύει την αυτοεκτίμηση τους.

Μερικές δομημένες δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να εμπλακούν οι έφηβοι είναι:

• Summer camp
• Κολύμπι
• Yoga
• Ποδόσφαιρο
• Αναρρίχηση
• Ιππασία
• Θεατρική αγωγή
• Καλλιτεχνικά εργαστήρια

Η ασφάλεια είναι πρωταρχικής σημασίας στην επιλογή δραστηριοτήτων. Λόγω του ότι κάποια έφηβοι δεν έχουν αίσθηση κινδύνου, χρειάζονται επίβλεψη από ενήλικα όταν εμπλέκονται σε δυνάμει επικίνδυνες δραστηριότητες όπως το κολύμπι ή η αναρρίχηση.

Μέθοδοι παρέμβασης

Οι μέθοδοι παρέμβασης στην εφηβεία είναι διαφορετικοί σε σχέση με τις μικρότερες ηλικίες. Υπάρχουν εξειδικευμένα προγράμματα που στοχεύουν σε συγκεκριμένες ανάγκες εφήβων στο φάσμα του Αυτισμού.

Οι μέθοδοι αυτοί στοχεύουν :

• Στην υποστήριξη του ατόμου να ανταπεξέλθει στις αλλαγές και προκλήσεις της εφηβείας.
• Στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και στην δημιουργία νέων φιλικών σχέσεων.
• Στην κατανόηση και διαχείριση σεξουαλικών ζητημάτων, όπως και ζητημάτων συναισθηματικής εμπλοκής με το αντίθετο φύλο.
• Διαχείριση εναλλαγών συμπεριφοράς.

Πιθανές μορφές παρέμβασης σε εφήβους μπορούν να περιλαμβάνουν:

Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων Social

Αυτού του είδους η εκπαίδευση θα δείξει στον έφηβο πως να διαχειριστεί κοινωνικές καταστάσεις αλλά και  θα ανταποκριθεί επιτυχώς. Οι συμμετέχοντες εκπαιδεύονται στην κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας- γλώσσα του σώματος, βλεμματική επαφή, εκφράσεις προσώπου- επίλυση προβλημάτων και κατανόηση κανόνων κοινωνικών σχέσεων.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι μια ψυχολογικού τύπου παρέμβαση που αποσκοπεί στην βελτίωση της ψυχικής υγείας.  Αυτή η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί αν βοηθήσει το άτομο να βρει νέους τρόπους συμπεριφοράς μέσω της διαφοροποίησης των σχημάτων σκέψης- γνωσίες. Βοηθά στην διαφοροποίηση ανεπιθύμητων συμπεριφορών και σκέψεων. Παραδείγματος χάριν, αν σκεφτόμαστε «Δεν θα αποκτήσω ποτέ φίλους» τότε θα βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα και ίσως να μένουμε μακριά από φιλικές σχέσεις. Οι τεχνικές της θεραπευτικής αυτής παρέμβασης στοχεύουν στις σκέψεις αλλά διαφοροποιημένες με θετικό πρόσημο. Ο έφηβος καθοδηγείται να αντικαταστήσεις τις αρνητικές με θετικές σκέψεις ώστε να μεταβληθεί το συναίσθημα που βιώνει και τελικώς να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του.

Μίμηση προτύπου

Στη μίμηση προτύπου αυτό που συμβαίνει είναι ότι παρουσιάζουμε τον επιθυμητό τρόπο συμπεριφοράς από κάποιον άλλο. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να διδαχθεί ο έφηβος πως να λειτουργεί σε κοινωνικές καταστάσεις όπως το να επικοινωνεί και  να χαιρετά. Ο συμμετέχοντας μπορεί επίσης να μάθει βασικούς κανόνες υγιεινής αλλά και φροντίδας.

Τεχνικές αυτό-διαχείρισης

Οι τεχνικές αυτό-διαχείρισης  σαν στόχο έχουν να βοηθήσουν τα άτομα με αυτισμό να γίνουν πιο ανεξάρτητα καθώς φέρουν εις πέρας τις καθημερινές τους δραστηριότητες.  Οι έφηβοι με αυτισμό μπορούν να εκτελούν αυτή την τεχνικοί μόνοι τους.

Σε αυτή την προσέγγιση οι στόχοι καταγράφονται και επιμερίζονται σε μικρότερους. Από τη στιγμή που ένας στόχος επιτευχθεί διαγράφεται από τη λίστα. Αυτή η τεχνική βοηθά τους εφήβους να είναι πιο ανεξάρτητοι ενώ παράλληλα μαθαίνουν να ρυθμίζουν την συμπεριφορά τους (δεξιότητα αυτό-ρύθμισης).